Bi tarîxê nusîyayena xo ya tewr kehene çekuyê Kirmanckî (Zazakî) (1798-1903)

Abstract

Na xebate, bi tesbîtkerdiş û manakerdişê çekuyanê kirmanckîyan (zazakîyan) yê nuştekîyan yê tewr kehenan amade bîye. Metnê kirmanckî yê nuştekî yê ke ma çekuyî ci ra girewtî, mabênê serranê 1798î û 1903î de nusîyayê yan zî weşanîyayê. Nuştoxanê nê metnan ra di kesî kirmanc (zaza) ê, ê bînî rûs, alman û îngiliz ê. Çekuyê ke nê metnan de yê, yê kirmanckîya nê mintiqayan ê: Çêrmûge û Sêwregi, Licê, Pali û Dara Hênî, Quzelçan/Qozlîçan (Pülümür). Na xebate de derheqê metnanê tewr kehenan yê kirmanckî, nuştoxanê înan û melumatdayoxanê (informantanê) nuştoxan de zî melumat ameyo dayîş. Ma manayê çekuyanê kirmanckîyan bi tirkî nuştî û înan ra ferhengêko tirkî-kirmanckî (zazakî) amade kerd. Ma her çekuya kirmanckî dima, tarîxê nuştena aye, çimeyê aye û bêjê (çeşîdê) aye yo gramatîk nuşt. Çekuyê ke bi sewbîna alfabe nusîyabîy, ma açarnayî alfabeya kirmanckî ser û duştê (vera) înan de, metnê orîjînalî ra kopyaya înan (facsimile) ronaye.Kilîtçekuyî: Dimilkî, Ferhengo tarîxî, Kirdkî, Kirmanckî, Tarîxê dimilkî, Tarîxê kirdkî, Tarîxê kirmanckî, Tarîxê kurdkî, Tarîxê zazakî, Zazakî.Bu çalışma, en eski yazılı Kırmancca (Zazaca) sözcüklerin tespit edilmesi ve anlamlarının yazılması ile hazırlandı. Sözcükleri aldığımız yazılı Kırmancca metinler, 1798 ile 1903 yılları arasında yazılmış veya yayımlanmıştır. Bu metinlerin yazarlarından ikisi Kirmanc (Zaza), diğerleri Rus, Alman ve İngilizdir. Metinlerde bulunan sözcükler Kırmancca konuşulan şu bölgelere ait: Çêrmûge (Çermik) ve Sêwregi (Siverek), Licê (Lice), Pali (Palu) ve Dara Hênî (Genç), Quzelçan/Qozlîçan (Pülümür). Çalışmada en eski Kırmancca metinler, yazarları ve yazarlara bilgi verenler (informantlar) de tanıtılmıştır. Kırmancca sözcüklerin Türkçe anlamlarını yazıp onlardan Türkçe-Kırmancca bir sözlük hazırladık. Her Kırmancca sözcükten sonra, onun yazılış tarihini, alındığı kaynağı ve gramatik çeşidini yazdık. Başka alfabelerle yazılmış olan sözcükleri Kırmancca alfabesiyle yazıp karşılarına aslının kopyasını (facsimile) koyduk.Anahtar Sözcükler: Dımıli, Dimilinin tarihi, Kırdce, Kırdcenin tarihi, Kırmancca, Kırmanccanın tarihi, Kürtçenin tarihi, Tarihsel sözlük, Zazaca, Zazacanın tarihi.

We have prepared this study by investigating the oldest written words in Kirmanckî (Zazakî) and writing their meanings. The written texts of Kirmanckî from which we got the words were written or published between 1793 and 1903. Two of the writers of those Kirmanckî texts were Kirmanc (Zaza), the others were Russian, German and English. The words used in the texts belong to these regions: Çermûge and Sêwregi, Licê, Pali and Dara Hêni, Quzelçan/Qozlîçan (Pülümür). The oldest texts in Kirmanckî, their writers and the informants who gave information to the writers were also mentioned in the study. We have prepared a Turkish-Kirmanckî dictionary by writing Turkish meanings of the mentioned words. After each Kirmanckî word, we stated the date on which it was written, the source from which it was taken and its grammatical kind. We have written the words that were written in others alphabets with the Kirmanckî Alphabet and put their facsimiles just next to them. Key Words: Dimilî, the history of the Dimilî, Kirdkî, the history of Kirdkî, Kirmanckî, the history of the Kirmanckî, the history of Kurdish, Historical dictionary, the history of Zazakî, Zazakî.