Du xebatên destpêkî yên bi îngilîzî yên rêzimana Kurmancî: Analîzeke zimanzanî û rêzimanî

Abstract

Tarihte ilk dilbilgisi kitabı Hindistan'da Panini tarafından kaleme alınmıştır. Avrupa'da ise ilk dilbilgisi çalışması Dionysius (170-90 M.Ö) tarafından kaleme alınmıştır. Kürtçe kaleme alınan ilk Kürtçe gramer çalışması di sedsala 17an de Elîyê Teremaxî tarafından Serfa Kurmancî adıyla yapıldığı bilinmektedir. Bu çalışmada Arapça grameri Kürtçe anlatılmaktadır. Avrupa'da ise ilk Kürtçe dilbilgisi çalışması Garzoni'nin 1787 yılında İtalyanca basılan Grammatica e Vocabulario Della Lingua Kurda adlı çalışmasıdır. Bu çalışmadan sonra ise tezimizin konusu olan Samuel A. Rhea'nin 1869 yılında basılmış olan Hakkari bölge ağzının incelendiği kısa çalışması gelmektedir. Yukarıda da belittiğimiz gibi, tezin konusu Kürtçe'nin Kurmancca lehçesinin grameridir. 19. ve 20. yy. başlarında İngilizce olarak yazılmış iki Kurmancca gramer çalışmasıdır. Bu çalışmalardan Amerikalı misyoner Samuel A. Rhea'nin The Brief Grammar and Vocabulary of The Kurdish Language of The Hakari District (Hakkari Bölgesi Kürtçesinin Gramer ve Lugatçasından Bir Özet ) adlı çalışması 1869 yılında Journal of the American Oriental Society adlı dergide makale olarak yayınlanmıştır.Tezin konusu olan diğer çalışması ise, Irak'ın İngiliz manda yönetiminde görevli olan Yüzbaşı R. F. Jardine tarafından 1922 yılında yayınlanan Bahdinan Kurmanji a Grammar of The Kurmanji of The Kurds of Mosul Division and Surrounding Districts of Kurdistan (Bahdinan Kürtçesi; Kürdistan'ın Musul Bölgesi ve Çevresinde Konuşulan Kürtçe'nin Grameri) adlı çalışmasıdır. İnceleme konumuz olan her iki çalışma da belli bir alan çalışmasına dayanan betimsel dilbilgisi çalışmalarıdır. Bu eserler İngilizce kaleme alınmış ilk kurmancca dilbilgisi eserleri olmaları ve alanda yapılmış betimsel çalışmalar olmaları nedeniyle tercih edilmişlerdir. Her iki eser dilbilimsel bir bakış açısıyla analiz edilerek, modern Kurmanca grameri için yeni bir çerçeve oluşturulmaya çalışılmıştır. Anahtar Sözcükler: Dil, dilbilim, gramer, Kürtçe, Kürtçe Dilbilgisi, Kurmancca, Kurmancca Dilbilgisi

In history, the first grammar book was written by Panini in India, while in Europe, the first study on grammar was carried out by Dionysius (170-90 BC). The first study on grammar work in Kurdish is considered to be Serfa Kurmancî (Kurmanji Grammar) that was written by Ali Taramakhi in 17th Century. In this work Taramakhi introduces the Arabic grammar in Kurdish. The first European work on Kurdish grammar was Garzoni's Grammatica e Vocabulario Della Lingua Kurda, which was published in Italian in 1787. Following this publication came the first of the works examined within this thesis, a short study of the dialect of the Hakkari region written by Samuel A. Rhea in 1869. As we mentioned above, the subject of this thesis is the grammar of the Kurmanji dialect of Kurdish, and the research topic of the thesis is two Kurmanji grammars written in English in the 19th and early 20th centuries. These two works; The Brief Grammar and Vocabulary of The Kurdish Language of The Hakari District which was written by Samuel A. Rhea, and was published in Journal of the American Oriental Society in 1869 and the Bahdinan Kurmanji a Grammar of The Kurmanji of The Kurds of Mosul Division and Surrounding Districts of Kurdistan which was written by Captain R. F. Jardine and published in 1922 in Baghdad were examined from a general linguistic perspectiveBoth works (of Rhea and Jardine) are descriptive grammatical studies based on a specific field study. These works were selected as the subjects of this thesis because of their historical importance and because they are the discriptive field works. Both works are analyzed according to the general linguistic criterias, and in the conclusion, a proposition is made for the establishment of a new framework for modern Kurmanji grammar.Key Words: Language, linguistics, grammar, Kurdish, Kurdish Grammar, Kurmanji, Grammar of Kurmanj