Serbest ticaret anlaşmalarının dış ticarete etkisi: Türkiye için karşılaştırmalı bir analiz

Abstract

Serbest ticaret anlaşmaları (STA) uluslararası ticaretin en önemli unsurlarından biridir. Uluslararası ticaret ekonomik kalkınmayı hızlandıran çok önemli bir araç olduğundan, STA'lardan en yüksek faydayı elde etmek Türkiye ve diğer gelişmekte olan ülkeler için çok önemlidir. Buradan hareketle bu çalışmada STA'ların Türkiye'nin dış ticareti üzerindeki etkileri incelenmiştir. Çalışmada çekim modeli uygulamasındaki son gelişmeler dikkate alınarak yapısal çekim modeli kullanılmış ve 92 ülkenin 1988-2016 yılları arasındaki ticaret verileri kullanılarak STA'ların Türkiye'nin dış ticaretine etkileri araştırılmıştır. STA etkileri makro düzeyde değerlendirildiğinde elde edilen sonuçlar, STA'ların Türkiye'nin ihracat ve ithalatında istatistiksel olarak anlamlı pozitif bir etki yaptığını göstermektedir. Ancak bu etki dünya çapında muhtelif STA'ların etkileri konusunda yapılmış çok sayıda çalışmayı bir arada değerlendiren 2 farklı meta-analizde elde edilen ortalama STA etkisine göre daha düşüktür. STA etkileri her bir anlaşma için ayrı ayrı incelendiğinde ise etkilerde mikro düzeyde önemli ölçüde heterojenlik olduğu görülmektedir. Hatta aynı anlaşmanın içinde, ticaretin yönüne bağlı olarak dahi etkiler önemli ölçüde değişmektedir. Bu çalışmada elde edilen bulgular, bazı STA'ların Türkiye'nin ihracatı üzerinde güçlü ve pozitif bir etkisi olurken, diğerlerinin hiçbir etkisi olmadığı veya olumsuz etkisi olduğunu göstermektedir. İhracatın arttırılması ve STA'lardan daha fazla kazanım elde edilmesi için anlaşma etkilerindeki bu heterojenliğin nedenlerini anlamak ve gelecekteki müzakereler için gerekli önlemleri almak çok önemlidir. Heterojenliğin sebepleri değerlendirildiğinde vergilerdeki anlaşma kaynaklı indirimin STA'ların başarılarını belirleyen en önemli kriterlerden biri olduğu görülmektedir. Bununla birlikte, STA etkisinin sadece vergi indirimlerinin değil muhtelif kriterlerin birleşik etkisi olduğu anlaşılmaktadır.

Free trade agreements (FTA) are prominent features of international trade. As international trade is a crucial tool to boost economic development, getting the utmost benefit from FTAs is very important for Turkey and developing countries. In this respect, ex-post effects of FTAs on Turkey's trade are examined in this study. In the light of latest developments about gravity model, structural gravity is used in this study and effects of FTAs on Turkey's trade are estimated using trade data from 92 countries between 1988-2016. The results suggest that, FTAs had a statistically significant positive effect on exports and imports of Turkey when all FTAs are considered at macro level. However, this effect is lower than average FTA effect found in two different meta-analysis bringing together large number of studies on the effects of various FTAs worldwide. When each agreement is examined separately, there is considerable heterogeneity on effects at micro level. Even within the same agreement, effects vary considerably depending on trade direction. The findings of this study provide evidence that some FTAs had a strong positive effect on Turkey's exports while others had no effect or even negative effect. It is very important to understand the reasons behind the heterogeneity and take necessary precautions for future negotiations to improve exports and get more gains. It seems that one of the very important criteria determining the success of FTAs is duty reductions. However, FTA effect seems to be the result of not only duty reductions but combined effect of various criteria.