Адыгабзэм ипчъэгъацi ыкiи игущыiэгъэпсын тыркубзэм егъэпшагъэу (адыгэ хьалэмэт пшысэхэм къахэхыгъэ щысэхэмкiэ)

Abstract

Bu çalışmanın amacı, Adige dilindeki sayıların yapısını, oluşumunu ve sayı gruplarını Adige olağanüstü masallarından seçilmiş örneklerle destekleyerek Türkçedeki sayılarla karşılaştırmalı olarak incelemektir. Sayı çeşitleri, sayıların diğer sözcük türleriyle birleşmesi konusu ve miktar, ölçü gösteren ifadeler ve sınıflandırıcılar ayrı ayrı ele alınmış, masallarda görülen sayıların yapıları açıklanmış, miktar ve ölçü ifade eden sözcükler ve sınıflandırıcılar Türkçedeki benzer ifadelerle karşılaştırmalı olarak çalışılmış ve gruplandırılmıştır. Çalışmada seçme, açıklama, analiz, sentez, kıyaslama, karşılaştırma yöntemleri kullanılmıştır. Sayılar sorununun Adige ve Türk dillerinde nasıl ele alındığı irdelenmiş, böylece konuyla ilgili var olan bakış açıları dile getirilmiştir. Çalışmada Adige ve Türk dillerindeki sayıların incelenmesi ilk defa karşılaştırmalı olarak gösterilmiş, sayı çeşitleri ve sayıların yapıları bilimsel temele dayandırılarak açıklanmış, olağanüstü masallardan alınan örneklerle desteklenmiştir. Adige dilinin İber-Kafkas dil ailesinin Abhaz-Adige koluna, Türkçenin ise Ural-Altay dil ailesinin Altay koluna mensup olması sebebiyle her iki dilin farklı yapılar sergilediği görülmüştür. Her iki dil de eklemeli/bitişken (aglutinativ) diller grubunda yer almasına rağmen, Adige dilinin önden, sondan ve ortadan ekleme özelliklerine sahip olması, Türkçenin ise sadece sondan ekleme özelliğine sahip olması sayı çeşitlerinin oluşma şekillerini de etkilemiştir. Adige dilinde sayı çeşitlerinin daha fazla olması, sayıların bağımsız bir sözcük türü olarak ele alınması, sayıların yapısında toplama ve çarpma özelliğinin birlikte bulunması, onluk ve yirmilik taban sisteminin birlikte kullanılması ve sayıların oluşumunun birleşme, tekrar, son ek, ön ek-son ek, biçim-sözdizimsel, sesbilgisel, ünlü değişimi ile gerçekleşmesi Adige dilinin kompleks yapısını göstermiştir. Bu bağlamda, söz konusu çalışma, Türk ve Adige dillerinin dil özelliklerinin öğretilmesi ve karşılaştırılması ihtiyacının doğduğu bir ortamda, her iki dili temel alan bilimsel çalışmalara katkı sağlayacaktır. Anahtar Sözcükler: Adigece, Türkçe, bitişken/eklemeli, sözcük türü, sayılar, ölçü birimleri, kaplar

The aim of this study is to examine the numerals and their formation in the Adyghe language in comparison with those of the Turkish language, making references to the examples chosen from the Adyghe fairy tales. Besides, classifiers and expressions related to quantity and measurement have been discussed separately and the combinations of numerals that appear in the folktales with other parts of speech have been shown. Classifiers, expressions related to quantity and measurement in the Adyghe language have been examined in relation to their Turkish equivalents and have been grouped. In this study, such methods as selection, explanation, analysis, synthesis, comparison and contrast have been utilised. The way both languages tackle the subject of numerals has been examined, thus depicting different points of view relevant to the topic. A comparative study of numerals in the Adyghe language and the Turkish language has been introduced for the first time in this work and groups of numerals and their formation have been explained on scientific basis, supported by examples taken from Adyghe fairy tales. Since the Adyghe language belongs to Abkhazian-Adyghe branch of the Iberian-Caucasian language family and the Turkish language belongs to the Altaic branch of the Ural-Altaic family of languages, both languages show differences in their formation. Although both languages share the features of agglutinative languages, the fact that word formation occurs differently in them affects the way numerals are formed. The variety of numeral groups in the Adyghe language, the fact that numerals are considered an independent part of speech, that numerals have features of both addition and multiplication in their structure, that they have both decimal and vigesimal number systems and that formation of the numerals occur by combination, repetition, suffixation, prefixation-suffixation and by means of morpho-syntactic, phonetic and vowel change has shown the subtle structure of the Adyghe language. In this sense, this study will contribute to the Adyghe and Turkish language studies at a time when the need to teach and study comparatively the features of both languages has arisen.Anahtar Sözcükler: Adyghabze, Turkish, agglutinative, part of speech, numerals, measurement, containers