Kaçar Hanedanı Döneminde Ermeniler

Abstract

1796 yılında kurulan Kaçar Türk Devleti, İran platosunda ve Kafkasya'da yeni değişimlerin başlangıcı olmuştur. Yeni kurulan devlet Güney Kafkasya'daki dağınık halde yaşayan Ermeniler üzerindeki hükümranlığını, Ruslar ile yapılan 1813–1828 yıllarındaki Gülistan ve Türkmençay antlaşmaları ile kaybetmiştir. Bununla beraber daha Şah Abbas zamanından ülkenin merkezi ve Güney Azerbaycan bölgelerine göç ettirilen Ermeniler etnik ve dini azınlık olarak yaşamaktadırlar. Fakat antlaşma sonrası Rusya'nın uyguladığı politikalar sonucu Güney Azerbaycan ve diğer iç şehirlerden Güney Kafkasya'ya Ermenilerin bir bölümünün göçü başlamıştır. Bunların bir kısmı göç etmişse dahi, diğer kısmı ise Kaçarlar yönetiminde kalmayı tercih ederek hâkim sülale ile olumlu ilişkiler kurmuş, ülkenin iç ve dış politikaları başta olmak üzere birçok alanında önemli faaliyetlerde bulunmuşlardır. XIX. yüzyılın başlarından Kaçarların uluslararası politikalarında Ermeni asıllı diplomatlarının faaliyetlerini görebiliyoruz. Fransa, Rusya, Avusturya, Osmanlı ve daha sonraları Mısır ve İngiltere ile yürütülen politikalarda Ermenilerin rolünün arttığını ve yüzyılın sonlarına doğru ise yabancı ülkelerle ilişkilerde etkilerinin daha da arttığına tanıklık ediyoruz. Yabancı ülkelere verilen imtiyazlarda da bu azınlıktan olan şahısların rolleri söz konusudur. Nasıreddin Şah zamanından ister devletin siyasi hayatında isterse de ticari ve kültürel hayatında önemli derecede etkili bir süreci başlatmıştır. Bu dönemden Toumaniantz gibi büyük Ermeni şirketlerinin kurulmasıyla devletin ekonomik, dış ticaret ve bankacılık faaliyetlerinde de söz sahibi olma imkânını elde etmişlerdir.XX. yüzyılın başlarında İran'da başlayan sosyal ve siyasi olaylara katılıp, Meşrutiyet İnkılâbı'nda irticaya karşı saf tutmuş, Kafkasya'daki Ermenilerle beraber inkılâp sürecine fikri, siyasi ve canlı kuvvet bakımından büyük katkıları olmuştur. Diğer yandan, daha XIX. yüzyılın ikinci yarısından inkılâbın fikri ve felsefi altyapısının oluşmasında ve XX. yüzyılın başlarında bazı sosyalist düşüncelerin yayılmasında Ermenilerin katkıları olmuştur. Aynı zamanda inkılâp seyrinde etkili olacak bir takım gruplar ve cemiyetlerin yaranması doğrultusunda etkili çalışmalar içerisinde bulunmuşlardır. Anahtar Kelimeler: Kaçar Hanedanı, İran Ermenileri, Meşrutiyet, Toumaniantz Şirketi, İran Ermeni Sosyal Demokratları

The Qajar Turkish State which was founded in 1796, was the beginning of new changes in the Iranian plateau and the Caucasus. In the end of the Gulistan and Turmanchay agreements with the Russians in 1813 – 1828 the newly established state lost its dominance over the Armenians living in the South Caucasus. On the other hand, in Shah Abbas period more Armenians were immigrated to the central Iran and South Azerbaijan regions and lived there as ethnic and religious minorities. However, as a result of the policies adopted by Russia after the treaty, the migration of Armenians from South Azerbaijan and other inner cities to the South Caucasus has started. Even though some of them migrated, the other part preferred to stay under the management of the Qajars dynasty by establishing positive relations with the them, and carried out important activities in many areas of the country, especially in domestic and foreign policies. In the beginning of 19th century we can see the activities of Armenian diplomats in the international politics of the Qajars government. We are witness for the activities of Armenians in the relations betweeen France, Russia, Austria, Ottomans, later Egypt with Britain. Also in the end of the century they carried out an important role in the relation with foreign countries, at the same time have increasing effects on the foreign policy. These persons from this minority have effective roles in giving the privileges to foreign countries. A significant process in the political life of the state and in its commercial and cultural life has started in the period of the Nasserhadin Shah government. With the establishment of large Armenian companies such as Toumaniantz, they had the opportunity to have an influance on the economic, foreign trade and banking activities of the state. In the beginning of 20th century they participated in the social and political events that took place in Iran, also they was against the rejim in the revolution of Constitution and they had a great contribution to the process of revolution with the Armenians of the Caucasus in terms of intellectual, political and living force. On the other hand, on the second half of the 19th century Armenians contributed on the formation of the intellectual and philosophical infrastructure of the revolution and also in the beginning of the 20th century, they contributed to the spread of some socialist ideas. At the same time, they worked effectively in the direction of the creation of a number of groups and committees that would be effective in the course of the revolution.Keywords: Qajar Dynasty, Iranian Armenians, Constitutional Monarchy, Toumaniantz, Iranian Armenian Social Democrats