Hadis ilminde esmâ ve künâ türü ve Dûlâbî'nin `el-Künâ ve'l-Esmâ` adlı eseri

Abstract

Ricâl ilmi, `hadis ilminin yarısı` olarak nitelenmiştir. Ricâl ilminin konusu hadislerin isnâdında yer alan râvilerin kimlik bilgisi ve güvenilirlik durumlarıdır. Râvi kimlik bilgisi ise; isim, künye, lakap, nesep bilgisine dayanmaktadır. Râvileri tespit etmede gösterilen çabalar, râvi kimliklerine dair gerekli her bilginin zamanla hadis ilmi altında ayrı birer türe dönüşmesini sağlamıştır. İsim ve künye bilgisi de bu türlerden biridir. Künye sahibi râvilerin tanıtıldığı künye türünün ilk örnekleri, hicrî II-III. yüzyıllarda kaleme alınmıştır. Dûlâbî'nin el-Künâ ve'l-esmâ adlı eseri de bu türün ilk örneklerindendir. Ebû Bişr ed-Dûlâbî (v. 310/923), bir hadis ve tarih âlimidir. Mesleği verrâklık ile tanınan Dûlâbî, eserlerin tasnifi dolayısıyla âlimler tarafından takdir edilmiştir. el-Künâ ve'l-esmâ'sında bu takdirin sebepleri anlaşılmaktadır. Şöyle ki el-Künâ ve'l-esmâ, çok yönlü bir tasnife sahiptir. Giriş bölümünde Hz. Peygamber'in künyesi ile künyelenmek konusu işlenmiştir. Daha sonra sahâbeden künye sahibi olanlar verilmiştir. Sahâbe bölümünden sonra tâbiûn ve sonrasındaki künye sahibi râviler birlikte ele alınmıştır. Her iki bölümde de râvilerin künyeleri belirtilirken rivâyetlere yer verilmiştir. Rivâyetlerde, râvilerin naklettiği hadisler ve râvilerin künye bilgilerinin yanısıra onları ayırt edecek diğer bilgiler de bulunmaktadır. Özellikle ikinci bölümünde bazı râvilerin cerh-ta'dîl açısından değerlendirmesi yapılmıştır. el-Künâ ve'l-esmâ, künye bilgisi veren kitapların yanı sıra sahâbe bilgisi ve cerh-ta'dîl kitapları başta olmak üzere hadis ilminin çoğu alanına kaynaklık eden kapsamlı bir eserdir.

Ilmi'r-Rijâl is described as the half of the science of hadith. This knowledge is about identifications of narrators and their trustworthies. Identifications of narrators are based on informations about their names, paidonymics/teknonymies, nick names. By over working on identifying the narrators, each knowledges about their identifications had become a sub-branch in the science of hadith. The sub-branch named as asmâ wa qunâ is one of them. Prototypes of this sub-branch which presents narrators who have teknonymy were written in the years of hijri II./III. centuries. al-Qunâ wa al-Asmâ written by Abû Bishr ad-Dûlâbî (v. 310/923) is one of these prototypes.Dûlâbî is a scholar in the science of hadith and history. He was famous for his occupation named as warrâk. The regimentation of his works was appreciated by the scholars. Owing to al-Qunâ wa al-Asmâ, the reasons of his appreciation is comprehended. This work was regimanted in a versatile way. In its introduction, the teknonymy/qunya of the Prophet (p.b.u.h.) and the issue about having His (p.b.u.h.) teknonymy have been explained. Then, firstly ones among the companions who have paidonymic/qunya and secondly ones in the generations after companions who have qunya have been introduced. In these two sections, their paidonymics or other descriptions about their identities have been clarified by their narrations or by the narrations about them. In the second section, some narrators were discredited or accredited for their trustworthies. Thusly, al-Qunâ wa al-Asmâ is a resource for works about not only asmâ wa qunâ but also many other sub-branches of the science of hadith.