Günümüz temsillerinde cem ritüelleri: Alevi kültür dernekleri Mersin Cemevi

Abstract

Anadolu'da Tanrı evren ve insan ilişkisinin varlık gösterdiği manevi örgütlenmelerden biri olan Alevilik, söz konusu bu ilişkide müzik sanatını kişiyi tanrıya ulaştıran bir köprü olarak kullanan kadim bir inanç sistemidir. Geleneğin inanç ve müzik ilişkisine yüklediği anlam dünyası tarihsel süreç içerisinde gelişerek müziğin ulvi vasıfları ortaya koymuş ve böylece müzik bu anlam dünyasını besleyen, taşıyan ve aktaran önemli bir öge haline gelmiştir. Bu doğrultuda geleneğin yaşatılması ve gelecek nesillere aktarımı açısından kilit rolü olan müzik, ritüel içerisinde icracılıktan sözlü eserlere ve melodik-ritmik yapılanmaya kadar uzanan bir alanda gelişim göstermiştir ve bu çerçevede cem ritüellerinin içeriğini oluşturan ve geleneğin kutsal sözlerini içeren semah, deyiş, mersiye, tevhit gibi sözlü müzik türlerinin de yaratımını ve aktarımını destekleyen önemli bir araç olmuştur. Yüzyıllar boyu kırsal bölgelerde kapalı toplum modeli anlayışı sergilemiş olan bu gelenek 1960'lı yıllardan itibaren göç, kentleşme, modernleşme gibi toplumsal süreçlerin doğal bir sonucu olarak kent merkezlerinde dernek ve vakıflar bünyesinde örgütlenerek daha dışa dönük bir yapılanma ortaya koymuştur. Özellikle cem ritüelleri, zakirlik geleneği ve semahların çeşitli organizasyonlar, törenler ve konserlerle görünürlük kazanmış olması geçmişin anlamsal içeriğinden farklı olarak Aleviliğin günümüz koşullarına bu uygulamalarla adapte olduğunu kanıtlar niteliktedir. Dolayısıyla müziğin, hazır bir repertuvarla tek tipleşen bir ritüelin parçası mı yoksa kaynağını batıni düşünceden alan manevi bir arınma aracı mı olduğu günümüz cem ritüellerinin anlam dünyasının belirleyiciliğinde rol oynayan iki faktör olarak karşımıza çıkmıştır. Bu doğrultuda geçmişin gelenek algısı ile günümüz uygulamalarındaki farklılıkları ortaya koyabilmek adına Mersin ilinde yer alan Alevi Kültür Dernekleri Mersin Cemevi olarak belirlenen örneklem üzerinde bu probleme cevap aranmıştır. Ayrıca Mersin ili yoğun olarak Anadolu Alevilerinin göç ettiği büyük bir şehir olma özelliğinin yanı sıra bu dernek kapsamında daha önce böyle bir çalışmanın yapılmamış olması ise Mersin Cemevi'ni çalışmamız açısından önemli kılmaktadır. Nitel araştırma yöntem ve tekniklerine dayalı etnografi deseniyle yürüttüğümüz bu çalışmada dernek kapsamında yapılan cem ritüelleri, kültürel organizasyonlar etkinlikler gözlemlenmiş ve katılım sağlanmıştır. Ayrıca geleneğin günümüz temsilcisi olan dede, zakir ve dernek üyeleri ile kişisel görüşmeler yapılmıştır. Bu doğrultuda elde edilen veriler içerik analizi ile çözümlenerek geçmişin geleneksel algısında müzik pratiklerine yüklenen anlamların günümüzde hangi içeriğe bürünmüş olduğu yorumlanmıştır.Anahtar Kelimeler: Alevilik, cem ritüelleri, gelenek ve temsil, geleneğin dönüşümü, ayin müziği.

Alevism, one of the spiritual organizations in which God, the universe and human being came into existence in Anatolia, is an archaic belief system that uses the art of music as a bridge conveying human to God in this aforementioned relation. The world of meaning which the tradition has attributed to the relationship between belief and music has evolved in the historical process and revealed the sublime qualities of music and thus, music has become an important element that nourishes, carries and conveys this world of meaning. In this direction, music, which has a key role in keeping the tradition alive and transferring it to future generations, has made progress in a field ranging from performing in ritual to oral works and melodic-rhythmic structuring and within this framework, it has become an important tool that supports the creation and transmission of oral music genres such as semah, saying, elegia, and tawhid, which constitute the content of cem rituals and contain the sacred words of the tradition.This tradition, which had displayed the understanding of a closed society model in rural areas for centuries, has been organized within associations and foundations in city centers as a natural result of social processes such as migration, urbanization and modernization since the 1960s and has revealed a more outward-looking structure. Especially the fact that cem rituals, zakirlik tradition and semahs have gained visibility with various organizations, ceremonies and concerts has the quality to prove that Alevism has adapted to the modern-day conditions with these practices, different from the semantic content of the past. Therefore, whether music is a part of a ritual that has standardized with a ready repertoire or a spiritual purification tool that takes its source from the idea of the esoteric, has emerged as two factors that play a role in the determination of the meaning world of today's cem rituals. In this direction, in the name of revealing the differences between the perception of tradition of the past and today's practices, an answer to this problem is sought on the sample determined as the Alaoutie Culture Associations Mersin Cemevi in Mersin. Moreover, as well as Mersin is a big city where the Anatolian Alevis have migrated densely, the fact that such a study has not been carried out within the scope of this association before makes Mersin Cemevi important for our work. In this study, which is conducted with an ethnographic pattern based on qualitative research methods and techniques, the cem rituals, the cultural organizations and the activities taken place within the association are observed and participated. In addition, the personal interviews are made with the dede, the zakir and the association members who are the modern-day representatives of the tradition. In this direction, the data obtained are analyzed with content analysis, and it is interpreted which content the meanings attributed to the music practices in the traditional perception of the past have set into.Key Words: Alevism, cem rituals, tradition and representation, transformation of tradition, rite music.