Mecmû'atü'l-Mühendisîn (giriş-inceleme-metin-dizin)

Abstract

Yüksek lisans tezi olarak hazırlanan bu çalışmada, Mühendishâne-i Berrî-i Hümâyûn başhocası Hüseyin Rıfkı Tâmânî'nin III. Selim döneminde hazırlamış olduğu ve geometrinin pratik sahadaki tatbikatını konu alan Mecmûʿatüʾl-Mühendisîn adlı eserin Millî Kütüphane'de EHT 1966 A 796 yer numarası ile kayıtlı 1274 H/1858 tarihli baskısı üzerine çalışılmıştır. Eser, 19. yüzyıl Klasik Osmanlı Türkçesi dil yadigârı olarak dönemin dil özellikleri başta olmak üzere, matematik ve mühendislik konusunda bilimsel terminolojiye dair önemli malzeme içermekte, buna ek olarak devrinin bilim anlayışına da hizmet eden kıymetli veriler sunmaktadır. Mühendislik alanında yazılmış ilk kapsamlı, Türkçe kitap olmasından ötürü 19. yüzyılda Türkçenin bilim dili olarak kullanımına da ışık tutmaktadır.Çalışma giriş, inceleme, metin ve dizin olmak üzere dört bölümden oluşmaktadır. `Giriş` bölümünde Osmanlı bilim geleneği içerisinde Mühendishâne ve Mühendishâne hocalarının rolüne değinildikten sonra, incelememize konu olan eserin yazarının hayatı ve eserleri, eserlerinin konusu, içeriği ve nüshaları, eserlerinin hazırlanmasına kaynaklık eden eser ve kişiler hakkında bilgiler verilmiş; Mecmûʿatüʾl-Mühendisîn adlı eserin Türk dili tarihi açısından öneminden bahsedilmiştir. `İnceleme` bölümünde eserin dil ve yazım özellikleri incelenmiştir. `Metin` bölümünde eser, çeviri yazı işaretleriyle Latin harflerine aktarılmıştır. `Dizin` bölümünde bir genel dizin, bir de terimler dizini bulunmaktadır. Genel dizinde metni oluşturan sözcükler, alfabetik sıraya göre dizilmiş ve metin içi bağlamlarına bakılarak anlamlandırılmıştır. Mühendislik ve matematik terimlerini bir araya getirdiğimiz terimler dizininde ise, terim olarak değerlendirdiğimiz madde başları alfabetik olarak dizilerek genel dizinden daha detaylı açıklamalarla sunulmaya ve metnin el verdiği ölçüde metin içi alıntılarla örneklendirilmeye çalışılmıştır.

This master thesis was carried on the study of Mecmûʿatüʾl-Mühendisîn written by Hüseyin Rıfkı Tâmânî who is the head hodja of Mühendishâne-i Berrî-i Hümâyûn in the Selim III's period within the context of applying the geometry in the practical field. In that manner, the book named Mecmûʿatüʾl-Mühendisîn registered in the National Library of Turkey with the location number EHT 1966 A 796, dated 1274 H/1858 was studied. Notably having language characteristics of the period as the 19th century's Classical Ottoman Turkish language heritage, this study contains significant materials regarding the scientific terminology in mathematics and engineering fields. In addition, this study has provided valuable data that serves the scientific understanding in that century. Since being the first comprehensive Turkish book written in the field of engineering, it also enlightens the use of Turkish as a scientific language in the 19th century.The study consists of four parts: introduction, analysis, text and index. In the `Introduction` section; after mentioning the role of Mühendishâne and teachers of Mühendishâne aspect of the Ottoman scientific tradition, information regarding the life and works of the author of the study, the subject, content and copies of the study; the searches and persons that were the source of the preparation of his studies was given. Also, the importance of the book named Mecmûʿatüʾl-Mühendisîn in terms of the history of the Turkish language is mentioned. In the `Analysis` section, the language and spelling characteristics of the book were examined. In the `Text` section, the study has been transferred to Latin letters. In addition to that, there are two main subindexes named a general index and a term index. In the general index, the words that form the text are arranged in alphabetical order and have been given meaning by looking at their in-text context. In the index of terms which engineering and mathematics terms are presented together, the headings of the articles that we consider as terms are arranged alphabetically, and it is tried to be presented with more detailed explanations than the general index and to be exemplified with in-text quotations.