Okullarda iş sağlığı ve güvenliği: Açımlayıcı karma yöntem çalışması

Abstract

Bu araştırma okul yöneticileri ve öğretmenlerin iş sağlığı ve güvenliğine ilişkinalgılarını belirlemeyi ve elde edilen fikir ve görüşler doğrultusunda iş sağlığı vegüvenliğinin iyileştirilmesi ile benimsenmesine yönelik önerileri ortaya çıkarmayıamaçlayan betimsel bir çalışmadır.Araştırmaya nicel yöntem ile başlanmış daha sonra nicel yöntemde elde edilensonuçları açıklamak için nitel çalışma yürütülmüştür. Nicel yöntem ile çalışmanın genelsonuçlarının ortaya konulduğu ve nicel sonuçları açıklamak için nitel aşamanın devreyealındığı bu araştırmada açımlayıcı karma yöntem çalışması tercih edilmiştir.Nicel boyutta tarama yöntemi; nitel boyutta ise durum çalışması deseni tercihedilmiştir. Araştırmanın evrenini 2020-2021 öğretim yılı içerisinde, Sivas ili merkezilçesinde bulunan 58 ilkokul, 48 ortaokul, 35 lise ve bu 141 okulda (ilkokullarda 1169,ortaokullarda 1575 öğretmen, liselerde 1567 öğretmen) görev yapan 4311 öğretmen veyönetici oluşturmaktadır. Araştırmada nicel boyutu için çalışma grubunu ilmerkezindeki basit seçkisiz yöntem ile seçilen ilkokul, ortaokul ve liselerde görev yapan347 öğretmen ve okul yöneticisi oluşturmaktadır.Araştırmada nitel boyut için maksimum çeşitlilik yöntemi tercih edilmiştir.Araştırmanın nitel boyutta çalışma grubunu Sivas il merkezinde bulunan ilkokul,ortaokul ve liselerde görev yapan okul müdürü, müdür yardımcısı ve iş sağlığı vegüvenliği çalışmalarında görev almış öğretmenlerden oluşturmaktadır.Araştırmanın nicel boyutunda anket (survey) tekniği tercih edilmiş olupÜngüren ve Koç'un (2015/2) geliştirmiş olduğu `İş Sağlığı ve Güvenliği PerformansDeğerlendirme Ölçeği` kullanılmıştır. Araştırmanın nitel boyutunda ise veriler, nicelboyutta elde edilen bulgulara göre geliştirilen yarı yapılandırılmış görüşme formuaracılığı ile elde edilmiştir. Araştırmanın nicel kısmında toplanan veriler SPSS 21.0istatistik programı ile analiz edilmiştir.Araştırmada normalliğin değerlendirilmesi amacı ile normallik testlerinden olanShapıro Wılk-W Testi ve Kolmogorof-Simirnow test sonuçları incelenmiş, basıklık veçarpıklık katsayılarına, ortanca ve aritmetik ortalama değerlerine bakılarak parametriktest teknikleri tercih edilmiştir.Araştırmada cinsiyet, okulun türü, mesleki hizmet süresi, görev süresi, çalışansayısı ve İş Sağlığı ve Güvenliği eğitimi alma gibi değişkenlere göre anlamlı bir farklılığın olup olmadığını test etmek için `Bağımsız Gruplar İçin T Testi`, `Tek YönlüVaryans Analizi (ANOVA)` testi kullanılmıştır. Varyansların eşit olma/olmamadurumuna göre farklılığın bulunduğu durumlar için `Scheffe` tercih edilmiştir.Öğretmenlerin iş sağlığı ve güvenliği algısı cinsiyet, çalışan sayısı, toplam hizmet süresive şu anki okulundaki hizmet süresi değişkenlerine göre farklılık göstermez iken işsağlığı ve güvenliği eğitimleri alıp almama ile çalışılan okul türü değişkenlerindefarklılık göstermiştir.Araştırmanın nicel kısımda elde edilen sonuçlara göre öğretmenlerin genel olarakiş sağlığı ve güvenliğine yönelik algıları `yüksek` düzeydedir. İş Sağlığı ve güvenliğininyönetsel önlemler ve tedbirler boyutu, yönetim ve çalışanların iş birliği ve iletişimi, iş sağlığıve güvenliği kriterlerine göre çalışması, farkındalık ve bilinç düzeyi boyutlarına ait algıları`çok yüksek` bulunurken iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri boyutlarında yüksekbulunmuştur. Öğretmenlerin iş sağlığı ve güvenliği uygulamalarına yönelik algılarıcinsiyet, hizmet süresi, görev süresi, çalışan sayısı değişkenlerine göre değişiklikoluşmuyor iken okul türü ve iş sağlığı ve güvenliği eğitim alma durumu değişkenlerinegöre anlamlı bir farklılık ortaya çıkmıştır. Sonuç olarak bakıldığında öğretmenlerin işsağlığı ve güvenliği konusunda algı düzeylerinin yüksek olması, okullarda iş sağlığı vegüvenliğine yönelik uygulamaların başarılı bir şekilde yapıldığı, yaşanan sorunlarınbelirlendiği ve gerekli olan önlemlerin alındığını göstermektedir.Araştırmanın nitel kısmında, nicel sonuçlara göre hazırlanan yarı yapılandırılmışgörüşme formuna ilave olarak, anlamlı farklılık gösteren okul türü ve iş sağlığı vegüvenliği eğitim alıp almama değişkenlerini incelemeye yönelik iki soru ileyöneticilerin ve iş sağlığı ve güvenliği konusunda okullarında görev yapmışöğretmenlerin görüş ve önerileri betimlenmeye çalışılmıştır.Bireysel görüşmelerde elde edilen ses kayıtları ham veriler olarak OfficeMicrosoft Word yazı programı ile metne dönüştürülmüştür. Bu doğrultuda buaraştırmanın verilerinin yorumlanması sürecinde yaklaşım olarak betimsel ve içerikanalizleri tercih edilmiştir.Araştırmanın nicel kısımda elde edilen sonuçlara göre okullarda iş sağlığı vegüvenliği yönetsel çalışmaları ile ilgili olarak kurulların kurulduğu, risk değerlendirmeçalışmalarının yapıldığı, çalışan temsilcisinin seçildiği, acil durum eylem planlarınınhazırlandığı, tatbikatların düzenli olarak yapıldığı, okulun fiziksel yapısı ile ilgilitedbirlerin alındığı görülmüştür. Ancak risk değerlendirme çalışmalarının yönetmeliktebelirtilen süre ve durumlarda yenilenmesinin, çalışan temsilcisinin seçimle sene başı toplantısında belirlenerek duyurulmasının, acil durum eylem planlarının okulunşartlarına göre hazırlanmasının ve duyurulmasının, fiziksel yapı ile ilgili tedbirler içinmerkezi bir mali ve teknik desteğin sağlanmasının gerekliği ortaya çıkmıştır.Yine araştırmada elde edilen görüşlere göre iş sağlığı ve güvenliği eğitimleriuygulama ağırlıklı olarak, farklı günlerde parça parça yapılacak şekilde planlanmalıdır.Algı düzeyini artırarak eğitimi etkili hale getirip öğrenmeyi soyuttan somuta taşıyanvideo, tiyatro, sanal gerçeklik cihazları gibi materyal ve yöntemler kullanılması tercihedilmelidir. Eğitimler küçük yaşlardan itibaren, verilmeli, anaokullarındanüniversitelere kadar eğitim müfredatlarına yerleştirilmeli toplumsal politika halinegetirilmelidir.Yapılan araştırmada iş sağlığı ve güvenliği çalışmalarının ilkokul ortaokul veliselerde bir farklılık göstermediği okulların yapısal özelliklerden kaynaklananişlemlerin farklı olabileceği görülmüştür. Okulda pansiyon, spor salonu, vb. eklentilerinolmasından kaynaklanan iş ve işlem farklılıkları olabilmektedir. Yine okulların tehlikesınıflarına göre (tehlikeli ve az tehlikeli olması) eğitim saati vb. iş ve işlem farklılıklarıoluştuğu anlaşılmıştır.Bu çerçevede, okullarda iş sağlığı ve güvenliği uygulamalarına yönelik olaraköğretmenlerin ve yöneticilerin algılarının nicel ve nitel verilerden edinilen sonuçlarınbirbirini desteklediği ifade edilebilir.Anahtar Sözcükler: İş Sağlığı ve Güvenliği, Okul, Sağlıklı çalışma ortamı

This research is a descriptive research aimed at revealing the perceptions ofteachers and managers about occupational health and safety and their views on itsimprovement and adoption.The research has started with a quantitative method, and then a qualitative studyhas been conducted to explain the results obtained in the quantitative method. In thisstudy, in which the general results of the study are revealed by using the quantitativemethod, the qualitative stage has been activated to explain the quantitative results. Also,the exploratory mixed method study has been preferred.In quantitative dimension, screening method is used. In qualitative dimension, acase study pattern is used. This research consists of 4311 teachers and administratorsworking in 58 primary schools, 48 middle schools, 35 high schools and 141 schools(1169 in primary schools, 1575 in secondary schools, 1567 in high schools) located inthe city center of Sivas, in the academic year of 2020-2021. In this study, 347 teachersand school administrators working in primary, middle and high schools selected by asimple non-selective method in the city center constitute the working group for itsquantitative dimension.In this study, maximum variety method is preferred for the qualitative dimension.The qualitative study group of this study consists of the school principal, deputyprincipal and teachers working in occupational health and safety studies in elementary,middle and high schools located in the city center of Sivas.In the quantitative dimension of this study, survey technique is preferred and`Occupational Health and Safety Performance Assessment Scale` developed byÜngüren and Koç (2015) has been used. In the qualitative dimension of the research, thedata are collected through a semi-structured interview form developed according to thefindings obtained in the quantitative dimension. The quantitative data collected in thisstudy have been analyzed through the SPSS 21.0 statistical package program.In order to evaluate the normality of the research, the Shapiro-Wilk-W Test andthe Kolmogorov-Smirnow test results, which are one of the normality tests, areexamined and parametric test techniques are preferred by looking at kurtosis andskewness coefficients, median and arithmetic mean values.The `T Test for Independent Groups`,` One-Way Analysis of Variance(ANOVA)` tests are used to test if there is a significant difference according tovariables such as gender, type of school, length of professional service, tenure, numberof employees and OHS education. `Scheffe` is preferred for cases where there is adifference in variances being equal or not. While the perception of OHS by teachers hasnot differed according to gender, number of employees, total length of service andduration of service at the current school, it differs in the variables of occupational healthand safety trainings and type of schools.According to the results obtained in the quantitative part of the research,teachers' perceptions of Occupational Health and Safety in general are found to be at a`very high` level. While The perceptions of Managerial measures and precautionarymeasures of Occupational Health and Safety and the perceptions of Management andEmployees' cooperation and communication are found to be at a `very high` level, theperception in OHS trainings is found to be `high` level. Working according to OSH(Occupational Safety and Health) measurements and teachers' level of awareness are ata `high` level. While the perceptions of teachers regarding occupational health andsafety practices have not changed according to the variables of gender, length ofservice, tenure, number of employees, there is a significant difference according to thevariables of school type and OSH education status. As a result, the high level perceptionof teachers about occupational health and safety indicates that occupational health andsafety practices have been successfully carried out in schools, the problems have beenidentified and the necessary measures have been taken.In the qualitative part of the research, a semi-structured interview form isprepared according to the quantitative results. In addition, two questions are prepared toexamine the variables of the type of school that differ significantly and if teachers andadministrators receive OHS tranings. With these two questions, the opinions andsuggestions of administrators and teachers who have worked in their schools on OHSare tried to be described. Audio recordings obtained during individual interviews areconverted into text using the Office Microsoft Word writing program. In this direction,descriptive and content analyses are preferred as an approach in the process ofinterpreting the data of this study.According to the results obtained from the quantitative part, It has been observedthat committees are established regarding the administrative work of occupationalhealth and safety in schools, risk assessment studies are carried out, employee representatives are selected, emergency action plans are prepared, drills are carried outregularly, and measures are taken regarding the physical structure of the school.However, it is found out that it is necessary to renew the risk assessments according tolaws and regulations in time. It has been determined that the employee representativeshould be determined and announced at an election meeting at the beginning of the year,emergency action plans suitable for school conditions should be prepared andannounced, and central financial and technical support should be provided for themeasures.According to the opinions obtained in the research, occupational health andsafety trainings should be planned in such a way that it is practice-oriented and will beheld in parts on different days. It should be preferred to use materials and methods suchas video, theater, virtual reality devices that increase the level of perception and makeeducation effective and carry learning from abstract to concrete. Education should begiven from an early age, it should be placed in curriculums of every step of educationfrom kindergarten to university and it should be made a social policy.In this study, it has been seen that occupational health and safety studies do notshow a difference in primary, secondary and high schools. However, it is seen that theprocesses arising from the structural features of the schools could be different. There areprocess differences due to the presence of extension buildings such as dormitories andsports halls. Also, it has been observed there may be different practices and processesaccording to the criteria such as: class hours and danger levels of schools (dangerousand less dangerous etc.).In this context, it can be stated that the perceptions of teachers andadministrators regarding occupational health and safety practices in schools and theresults obtained from quantitative and qualitative data support each other.Keywords: Occupational Health and Safety, School, Healthy working environment