Amasya ve çevresinin Orta Çağ boyunca tarihi coğrafyası

Abstract

Bilindiği üzere Karadeniz bölgesinin iç kesimlerinde yer alan ve etrafındaki dağlıkoluşumlarla doğal bir kale görünümü çizen Amasya oldukça eski bir uygarlık şehridir vetarih boyunca pek çok devletin hâkimiyetine girmiştir. Kentin bilinen tarihininAnadolu'nun ilk sahipleri olan Hitit Devleti dönemine kadar uzandığı tahminedilmektedir.Tarihsel süreçte Pontus krallığı, Roma İmparatorluğu Müslüman Araplar veBizans'ın bu müstahkem şehre sahip oldukları görülmüştür. Şehrin ne zaman Türklerineline geçtiği tam olarak bilinmemekle birlikte 11. yüzyıl başlarında DanişmentliBeyliği'nin hâkimiyetine girdiği düşünülmektedir. Daha sonra Türkiye Selçuklu Devletihükümdarı II. Kılıç Arslan 1115-1192 yılları arasında Amasya'ya hâkim olmuştur. Şehirbu dönemde `Dârü'l-izz` unvanıyla anılmıştır. II. Kılıç Arslan'ın saltanatının sonlarınadoğru varisleri arasında yapılan paylaşımda Nizâmeddin Argunşah'ın payına düşmüştür.Daha sonra Argunşah ve kardeşi Tokat Beyi Rükneddin Süleyman arasında bölgehâkimiyeti için yapılan mücadeleyi Rükneddin Süleyman kazanmıştır. Şehir bu hadisedensonra Baba İshak isyanına sahne olmuştur. Kösedağ Savaşı'ndan sonra Anadolu'yu etkisialtına alan Moğol istilasından nasibini Amasya da almıştır. Bu dönemde Amasya, Moğolvalileri tarafından idare edilmiştir. Son zamanlarda II. Gıyaseddin Mesud'un varisitarafından yönetilse de bu hâkimiyet kısa sürmüş daha sonra Eretna Devleti'ninhâkimiyetine girmiştir. Eretna Devleti ve Kadı Burhaneddin arasındaki siyasi çekişmeleresahne olan şehri Yıldırım Bayezid'in desteğini alan Eretnalılar bir müddet daha ellerindetutmuşlardır. 1398'li yıllarda ise Osmanlı ve Kadı Burhaneddin çekişmesine sahne olanşehre Osmanlı, hâkimiyetini kabul ettirmiştir. Gerek coğrafi konumu gerekse şehirdehüküm süren devletlerin siyasi, kültürel ve mimari faaliyetleriyle burası daha dagelişmiştir.Anahtar Kelimeler: Amasya, Orta Çağ, Tarihi Coğrafya, Selçuklular, Danişmentliler.

As it is known, Amasya, which is located in the inner parts of the Black Sea regionand has the appearance of a natural castle with the mountainous formations around it, isa very old civilization city and has been under the domination of many states throughouthistory. It is estimated that the known history of the city goes back to the period of theHittite State, the first owners of Anatolia.In the historical process, it has been observed that the Pontus kingdom, the RomanState, the Muslim Arabs and Byzantium owned this fortified city. It is not known exactlywhen the city was captured by the Turks. However, at the beginning of the 11th century,it was dominated by the Danişmentli Principality. Later, Turkey Seljuk Empire ruler II.Kılıç Arslan ruled Amasya between 1115-1192. The city was called `Dârü'l-izz` in thisperiod. II. Towards the end of Kılıç Arslan's reign, Nizâmeddin Argunşah had the shareof the sharing between his heirs. Later, Rükneddin Süleyman won the struggle betweenArgunşah and his brother Rükneddin Süleyman, Tokat Bey, for regional domination.After this event, the city witnessed the revolt of Baba İshak. After the Kösedağ war,Amasya was affected by the Mongol invasion that affected Anatolia. During this period,Amasya was governed by Mongolian governors. Recently II. Although it was ruled bythe heir of Gıyaseddin Mesud, this domination lasted for a short time and then came underthe rule of the Eretna State. The people of Eretna, who received the support of YıldırımBayezid, held the city, which was the scene of political conflicts between the Eretna Stateand Kadı Burhaneddin, for a while. In the 1398s, the city, which witnessed the conflictbetween the Ottomans and Kadi Burhaneddin, recognized the Ottoman sovereignty. Thecity has developed further with its geographical location and the political, cultural andarchitectural activities of the states ruling in the city.Keywords: Amasya, Middle Age, Historical Geography, Seljuks, Danishmends.