1950 sonrası türk hikâyesinde ekoeleştiri ve çevre bilinci

Abstract

Özellikle çeyrek asırdır çeşitli platformlarda tartışılmakta olan çevre meselesinin elbetteTürk hikâyesinde de belirli yansımaları bulunmaktadır. Edebiyat-çevre etkileşimini hikâyetürü ekseninde ele alan ve 1950 sonrası Türk hikâyesindeki çevre hassasiyetini incelemeamacı taşıyan bu tez çalışması, üç ana bölümden meydana gelmektedir. Birinci bölümde,metin içindeki anahtar kavram ve terimlerden olan çevre, ekoloji ve ekoeleştirinin çağrışımalanı irdelenmektedir. Çalışmaya yön veren ekoeleştiri kuramının geçmiş, güncel ve yakıngelecekteki olası yorumlarıyla birlikte sanat ve edebiyatın işlevselliği üzerinde durulmuş,eleştiri geleneğinin bilinç sağlayıcı yönü vurgulanmıştır. İkinci bölüm, dünyanın muhtelifbölgelerinde bulunan toplumların ekolojik davranışını belirleyen inanç ve kültür değerlerineayrılmıştır. Üçüncü ve son bölümde ise yarım asrı aşkın bir süre zarfında Türk hikâyesinedoğrudan ya da dolaylı olarak aktarılan çevre eleştirisi yer almaktadır. Eserler arasında tekrareden tematik başlıklar, her dönem etkisini hissettiren, ortak sorunların bulunduğunugöstermektedir. Bununla birlikte sadece belirli dönemlerde gündeme getirilmiş, bölgesel vedevamlılık arz etmeyen çevre krizlerinden de bahsedilmektedir. İlgili bölümün son üçtematik başlığında ise doğanın haz uyandırıcı işlevi, ekosistemdeki işleyişin edebî metneaktarımı ve incelenen anlatılardan hareketle vücut bulan çevreci tiplemenin temel nitelikleritartışılmıştır.Güncel gelişmeleri oldukça yakından takip eden ekoeleştiri kuramı, disiplinler arasıyaklaşımıyla yerkürenin tarafında olmayı ilke edinmektedir. Kuram içindeki yaklaşımlarhâlen farklılaşma ve genişleme eğiliminde olsa da son kertede temel savunu doğal çevreyikorumaktır. Çevre kuramı, sınırsız eylemlere imza atmak suretiyle doğal yaşamın istikrarlıişleyişine engel olan insanlığa, sanat aracılığıyla çağrıda bulunmaktadır. Özetle ortakyaşama bilincini yeniden hatırlatma niyetindeki bu çalışma, edebiyat-çevre incelemelerinekatkıda bulunmayı hedeflemektedir.

Especially the environmental concern, discussed for a quarter century on several platforms,has for sure found its certain reflections in the Turkish story. This study, which is composedin three main sections, handles the literature-environment interaction in the centreline of thestory types and carryes the aim to research environmental sensitivity in the Turkish storyafter the 1950's. The environment, what is the key word and term in the text, the ecologyand association's area of the ecocriticism is examined in the first section. It is dwelled onthe ecocriticism theory's-which channels this study- past, current and near futureinterpretations, on art and literature's functionality. The criticism tradition's aspect ofensuring awareness is also emphasized. The second section is separated to the faithes andcultural values, identifying the ecological behavior of societes in world's several regions. Inthe third and last section takes the environment criticism part, which is transferred directlyor indirectly in the Turkish story over half a century. Thematic titles, repeating among theworks, are showing common problems making their impact feel in every period. In themeantime, the regional but not continuity crisis, about the environment, which happened insome periods are also mentioned. In the last three thematic titles of the relevant section, thebasic characteristic of the environmentalist type, which comes into existence based on thethe pleasurable function of nature, the transfer of the functioning of the ecosystem to theliterary text and the analyzed narratives is discussed.Following closely the current affairs, the ecocriticism theory, whith its interdisciplinaryapproach, adopts as a principle to be on the earth's side. Although the approaches in thetheory are presently tending for differentation and enlargement, in the last instance the basicargument is to protect the natural environment. By signing limitless actions, the environmenttheory is calling humanity, who prevent the natural life's consistent process, through art. Insummary, this study, which intends to remind the consciousness of living in common, aimsto contribute to literature-environment researches.