Türkiye'de yap-işlet-devret (YİD) modeli ile yapılan ulaştırma yatırımlarının kamu harcamaları üzerindeki etkileri

Abstract

Bilindiği üzere, insan ihtiyaçları, sınırsızdır ve sürekli olarak da artmaktadır. Özellikle günümüzde teknoloji alanında yaşanan hızlı gelişmeler, mal ve hizmet çeşitliliğini arttırdığından, birey gereksinimleri de bu doğrultuda hızla artmakta ve çeşitlenmektedir. Bu kapsamda, ortaya çıkan yeni ve çeşitlilik gösteren bu mal ve hizmet ihtiyaçlarının bir kısmının kamu sektörü tarafından, bir kısmının ise özel sektör tarafından üretilebilmesi mümkündür. Ancak birtakım özelliklere sahip ve büyük miktarlarda kaynak gerektiren mal ve hizmetlerden bazıları da devlet tarafından üstlenilmek zorundadır. Devletin üretimini üstlenmesi gereken bu kamu hizmetlerini sunma konusunda farklı yöntemleri bulunmakta olup, bunlardan bir tanesi de Yap-İşlet-Devret modelidir. Yap-İşlet-Devret (YİD) modeli, büyük finansman ve teknoloji transferi gerektiren bayındırlık ve altyapı işlerinin yerli veya yabancı özel kesim tarafından yapılması ve bu tesislerin işletilerek belirli bir süre sonra tesisin işler bir şekilde kamu idaresine devrini kapsayan bir süreçtir. Bu tez kapsamında kamu hizmetlerinin görülme usullerinden olan YİD modelinin kavramsal çerçevesi, kamu-özel işbirliği içindeki yeri, mevzuat ve kalkınma planları açısından önemi incelenmiştir. Ayrıca Türkiye'de Ulaştırma Sektöründe YİD modeliyle gerçekleştirilen projelerin büyüklüğü, sayısı ve önemi açısından sektörel değerlendirme yapılarak, garanti edilen gelir kapsamında bunların kamu harcamaları üzerindeki etkileri analiz edilmiştir. Son olarak kamu harcamalarında verimsiz artışlara sebep olabilecek başarısız YİD modellerinin önlenmesi bakımından önem taşıdığı düşünülen 'Kamu Sektör Karşılaştırıcısı' aracı tanıtılmış ve bu araç, YİD modeliyle gerçekleştirilen Farazi Bir Yat Limanı örneğine uygulanarak kapsam derinleştirilmiştir.

As is known, human needs are limitless and increase continuously. Especially, as rapid developments in the area of technology increase the goods and service variety, individual needs are also increase and diversify rapidly in this direction. Within the scope, it is possible that the generated new and diversified needs of goods and services can be produced by the public sector and private sector part by part. However, some of the goods and services that have several qualifications and necessitate an immense amount of pecuniary resource have to be undertaken by the government. The government has methods about presenting the public services that should be undertaken the production by the govenrment. One of these methods is Build-Operate-Transfer (BOT) model. BOT model is the process involved to done public works and infrustructure necessiatating great finance and technology transfer by local or foreign private sector and to assigned to public administration in-service after operating the facilities for a time. Within the context of the research report, conceptual framework of BOT model which is one of the methods of serving public services, the place in the public and private cooperation, the importance in terms of legislation and development planning. Sectoral evaluation was done from the point of the greatness, number and importance of the projects in transportation sector with BOT model in Turkey; the effects on the public expenditures within the scope of assured income was analysed. In conclusion, 'Public Sector Comparator' tool that is taught as important in preventing BOT model which can cause ineffectual rises in public expenditures and the content went into depth by implementing the tool to the sample of an Imaginary Marina Port which is made with BOT model.