Türk sanat müziği geleneğinde sirtolar

Abstract

Türk sanat müziği (TSM) geleneğinin repertuvarında yaklaşık iki asırdır yer edinmiş olan sirto türü, kültürel temaslar ve ortak müzik kodlarının kesişimi sonucu geleneğe eklenmiş, süreç içerisinde kimi özelliklerini kaybederek veya bünyesine özellikler eklenerek bugüne ulaşmıştır. Bu çalışmada TSM repertuvarının çalgısal kısmında sınıflandırılan sirto türünün özelliklerinin ortaya çıkarılması hedeflenmiştir.Araştırmanın giriş bölümünde problem durumu, sirto türünün kökeni ve evrimi, TSM geleneğine nasıl dâhil olduğu, geleneğe eklendikten günümüze kadar geçen süreçte alan bestecileri tarafından üretilen ve üretilmeye devam eden türün hangi özelliklerinin hangi dönemlerde değişerek çeşitlendiği tartışılmıştır. Araştırma ile sirtoların kökeni ve değişiminin açıklanmasının yanı sıra yapısal, işlevsel değişimlerinin açıklanarak sirto türünün tanımının genişletilmesi ve güncellenmesi amaçlanmaktadır. Bu konu ve amaçlar çerçevesinde araştırmanın kapsamı ve sınırlılıkları, ulusal verilerin TSM geleneği içerisinde yer alan kaynaklar doğrultusunda belirlenmiştir. Araştırmanın bulgular kısmında incelemek üzere oluşturulan sirto repertuvarı, çalışma kapsamında taranan arşivlerden ulaşılan sirto bestecilerinin birer bestesi ile bestecisi belirli olmayan sirtoların tamamı dâhilinde sınırlandırılmıştır.Araştırmada köken tartışmaları, repertuvarın oluşturulması tarihi-coğrafi kurama dayandırılmaktadır. Bu kapsamdaki nitel verilerin elde edilmesinde kaynak taraması yolu ile elde edilen sirto repertuvarı, doküman incelemesi yöntemi ile incelenmiştir. Bununla birlikte araştırmada, sirtoları belirli kavramlar ve temalar çerçevesinde bir araya getirmek, düzenlemek ve dönemlerine göre sınıflandırabilmek amacıyla içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. İçerik analizi ile elde edilen veriler nicel kapsamda sayısallaştırılarak yüzde değerleri grafikler halinde sunulmuş ve yorumlanmıştır.Araştırmanın evreni TSM repertuvarında yer alan sirto türünde bestelenmiş 121 sirtodur. Sirtoların örnekleme yöntemi olarak, amaçsal örnekleme kapsamında ölçüt örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Bu bağlamda araştırmanın örneklemi, belirlenen repertuvar içerinde yer alan anonim sirtoların tümü ve bestecisi bilinen sirtolardan her besteciye ait bir sirto olmak üzere toplamda 65 sirtodan oluşmaktadır. Ayrıca, TSM geleneğine eklendikten sonraki süreç sirtoların yapısal ve biçimsel evrimini ortaya koyabilmek amacıyla dönemsel bir yaklaşım benimsenmiştir. Bu bağlamda, bestecilerin doğum tarihleri göz önünde bulundurularak dört dönem belirlenmiş ve örneklem dâhilinde ölçüt olarak ele alınmıştır.Araştırmanın birinci bölümünde sirtoların kökeni, yayılması değişimi ve üretim özellikleri incelenmiştir. Sirtonun kökeni yayılması ve değişimi hakkında milli sınırlar yerine coğrafi ortaklıklar çerçevesi esas alınmış, türün Balkanlar, Yunanistan, Kıbrıs ve Anadolu'da yaşamış/yaşayan halkların kültürel temaslarının ve kültürel geçirgenliğinin dans ve müzik eksenindeki yansıması olduğu sonucuna varılmıştır. Sirtoların üretim özellikleri açıklanırken anonimlik ve bireysel yaratı çerçeveleri belirlenmiş, bestecisi bilinen 110 sirto ve anonim 11 sirto tablolar halinde sunulmuştur. Yine bu bölümde sirtoların diğer çalgısal türler ile ilişkisi irdelenmiştir. Araştırmanın ikinci bölümünde sirtolar, biçim ve yapı özellikleri bakımlarından incelenmiştir. Bu doğrultuda araştırma kapsamında belirlenen 65 sirto; nüshalar ve icralar, biçim, cümle tipleri, ezgisel gelişme ve içerik odaklarında analiz edilmiştir. Araştırmanın üçüncü bölümünde, ikinci bölümde incelenen 65 sirtonun yapısal özelliklerini belirlemek ve analiz etmek amacıyla SPSS (sürüm 22,0) kullanılarak frekans ve yüzdelik hesaplamalar yapılmış ve grafikler halinde sunulmuştur. Bu kapsamda grafikler; makamlara göre sirtoların dağılımı, sirtoların biçim ve yapı özellikleri, anonim sirtoların biçim yapı özellikleri ve sirtoların dönem özellikleri başlıkları altında detaylandırılmıştır. Türün TSM geleneği içerisindeki evriminin açıklanması çerçevesinde bu sonuçlar özellikle hacim, düzüm ve usûl bağlamlarında değişime uğrayan sirtolarda detaylandırılmış değişken özellikler tespit edilmiştir.Araştırmanın sonuç kısmında araştırma boyunca ulaşılan bilgiler ve veriler harmanlanarak tür ile ilgili detaylı tanım, tasnif ve özellikler tartışılmıştır. Araştırma kapsamında hedeflenen türün tanımının güncellenme ve genişletilmesi çerçevesinde üçüncü bölümde ulaşılan sonuçlar bu kısımda değerlendirilmiştir.

The syrto genre, which has taken a place in the repertoire of the Turkish classical music (TSM) tradition for about two centuries, has been added to the tradition as a result of the intersection of cultural contacts and common music codes, and reached today by losing some of its features or adding features to its body. In this study, it is aimed to reveal the characteristics of the syrtos genre classified in the instrumental part of the TSM repertoire.In the introduction, the origin and evolution of the syrto type is discussed, how it is included in the tradition of TSM, and which features of the genre that have been produced and continued to be produced by TSM composers in the period since its addition to the tradition have been changed. The research aims to expand and update the definition of the syrto type by explaining the structural and functional changes as well as explaining the origin and change of the syrtos. Within the scope of these topics and objectives, the scope and limitations of the research have been determined in line with the sources in the TSM tradition of the national data. The syrto repertoire, which was created to examine in the findings section of the research, was limited within the scope of the study, with an example of the syrto composers accessed from the archives scanned within the scope of the study.In the research, the discussions of origin are based on the historical-geographical theory of the creation of the repertoire. The research was carried out in a qualitative framework. In this context, the syrto repertoire, which was obtained by scanning resources, was analyzed by document review method. In addition, content analysis method was used in the research in order to gather, organize and classify the syrtos according to certain concepts and themes.The scope of the research is 121 syrtos composed in the syrto type in the TSM repertoire. In the research, criterion sampling method was used as a sampling method within the scope of purposeful sampling. In this context, the sample of the research is shaped according to the composing behavior and in this context, all of the anonymous syrtos included in the repertoire and the composer is a syrtos belonging to each composer. In addition, a periodic approach has been adopted in order to reveal the structural and formal change of syrtos after the process has been added to the TSM tradition. In this context, considering the birth dates of the composers, four periods were determined and considered as criteria within the sample.In the first part of the study, the origin, diffusion, evolution and production characteristics of the syrtos are examined. The framework of geographical partnerships, rather than national borders, was based on the spread and change of the origin of the syrtos, and it was concluded that the cultural contact and cultural permeability of the species in the Balkans, Greece, Cyprus and Anatolia reflected on the axis of dance and music. While explaining the production characteristics of the syrtos, anonymity and individual creation frames were determined, and the information of 110 syrtos and 11 anonymous syrtos whose composers are known are presented in tables. Also, in this section, the relationship of syrtos with other types is examined. In the second part of the study, syrtos are examined in terms of form and structure features. Accordingly, 65 sirens determined within the scope of the research; Copies and performances have been analyzed in terms of form, sentence types, melody development and content. In the third part of the study, in order to determine and analyze the structural properties of 65 syrtos examined in the second section, frequency and percentile calculations were made and presented in graphs using SPSS (version 22.0). In this context, graphics; The distribution of the syrtos according to the authorities, the shape and structure features of the syrtos, the form structure features of the anonymous syrtos and the period features of the syrtos are detailed. Within the framework of the explanation of the evolution of the species within the TSM tradition, these results have been identified in detail, especially in the variants detailed in volume, layout and procedural contexts.In the conclusion part of the study, the detailed information, classification and features related to the species were discussed by blending the information and data obtained during the research. Within the scope of the research, the results reached in the third section within the framework of updating and expanding the definition of the targeted species were evaluated in this section.