Nepotizm ve sosyo-duygusal refah ilişkisi: Aile işletmelerinde nitel bir çalışma

Abstract

Aile işletmeleri kendilerine has yapıları, özellikleri, kültürleri, yönetim biçimleri, sorunları, ihtiyaçları, kurumsallaşma düzeyleri gibi daha birçok konuda akademik çevreler ve araştırmacıların odak noktasında yer almaktadır. Ancak yapılan araştırmalar aile işletmelerinin büyük bir kısmının süreklilik tehdidiyle karşı karşıya olduğunu ve ancak %2 sinin IV. kuşağa kadar gelebildiğini göstermektedir. Literatür ise ülke ekonomisinin can damarı olan aile işletmelerinde görülen bu sorunun en önemli nedenlerinden biri olarak nepotizm uygulamalarını işaret etmektedir. Bu nedenle çalışmanın amacı, özellikle aile işletmelerinde görülen ve işletmenin sürdürülebilirliğini etkileyen nepotizm uygulamalarına neden olan faktörleri ortaya çıkarmak ve bu faktörlerin Sosyo-Duygusal Refah (SDR) kavramı ile ilişkisini belirlemektir. SDR perspektifi aile işletmelerinin diğer işletmelerden nasıl farklılaştığının büyük bir kısmını açıklamaktadır. Bu kapsamda aile işletmelerinin nepotik davranışlarının arkasında yatan spesifik nedenlerin ortaya çıkarılması, aile işletmelerinde ekonomik olmayan gelirleri vurgulamak için kullanılan bir kavram olan SDR'nin anlaşılmasına katkı sağlayacaktır.Araştırma iki bölümden oluşmaktadır. Araştırmanın birinci bölümünde; aile işletmesi, sosyo-duygusal refah, nepotizm kavramları açıklanarak kavramlarla ilgili literatür incelemelerine yer verilmiştir. Araştırmanın ikinci bölümünde ise Nepotizm ve SDR temalarının nitel bir çalışma ile ele alındığı verilerin analiz sürecine ve araştırma bulgularına yer verilmiştir.Nepotizmin nedenlerini açıklayabilmek ve bu nedenlerin SDR ile ilişkisini ortaya çıkarabilmek amacıyla konu ile ilgili Manisa ilinde faaliyet gösteren 15 aile işletmesi temsilcisi ile mülakatlar gerçekleştirilmiştir. Mülakatlar sonrasında metinler haline dönüştürülen veriler MAXQDA 2020 programıyla analiz edilmiştir.Analiz sonucunda SDR temasına ait kavramsal çerçeve sonucu belirlenen 5 alt boyuta ait toplamda 15 alt faktör ve bu faktörler için toplamda 33 kod oluşturulmuştur. Bu kodlar; SDR'nin her bir boyutunun, aile işletmelerine ekonomik olmayan benzersiz faydalar sağladığını ve SDR'nin ortak aile hedeflerinden oluşan şemsiye bir kavram olduğunu doğrulamaktadır. Nepotizm nedenini ortaya koyabilmek için yapılan analiz sonucunda Nepotizm temasına ait kavramsal çerçeve sonucu belirlenen 3 alt boyuta ait toplamda 4 faktör oluşturulmuştur. Bu faktörler nepotizmin; güven etkisi, hissedarlık etkisi, akrabalık bağı etkisi ve sermayenin korunması etkisi nedeniyle uygulandığını ortaya koymaktadır.Nepotizmin nedenleri ile SDR arasındaki ilişkinin ortaya konulması için yapılan analiz sonucunda ise temel varsayımları destekleyici bulgular elde edilmiştir. Buna göre; Nepotizme neden olan faktörler SDR ile güçlü bir ilişki içindedir ve bu faktörlerin içinde SDR temasına en çok vurgu yapan kavram `Hissedarlık Etkisi`dir.

Family businesses are in the focus of academia and researchers due to their properties such as unique structures, demands, cultures, level of corporatisation. However, previous research indicated a large amount of family businesses are in the risk of continuity and only %2 of these businesses could reach up to IV. generation within the family. While this is the case, the literature points out nepotism as the main cause of this problem within the family businesses, which are the lifeline of the national economy. In light of the reasons above, the purpose of this research is to determine the factors causing nepotism and correlating these factors via the term Socio-emotional Wealth (SEW) within the family businesses which are opposed to nepotism and therefore continuity. Perspective of SEW explains how non-family businesses differs from the family businesses in depth. Discovery of specific reasons behind the nepotic behaviour will improve the understanding of SEW, which is the term used to mark the importance of noneconomical profits within the family businesses.This research consists of two sections. In the first part, previous research related to terms of family business, socio-emotional wealth and nepotism investigated in depth. In the second part, data analysis and research findings related to nepotism and SEW investigated via qualitatively.Throughout the research, 15 family businesses operating in Manisa province interviewed, in order to explain causes of nepotism and to discover the correlation between nepotism and SEW. Following the interviews obtained data converted into text format and analysed via MAXQDA 2020 software. As a result of the analysis, a total of 15 sub-factors belonging to the 5 subdimensions determined as a result of the conceptual framework of the SEW and a total of 33 codes for these factors were created. These codes confirm that each dimension of SEW provides unique non-economic benefits to family businesses and that SEW is an umbrella concept of common family goals.As a result of the analyses conducted to reveal the causes of nepotism, a total of 4 factors belonging to 3 sub-dimensions determined as a result of the conceptual framework of the Nepotism were formed. These factors demonstrate that nepotism is implemented due to trust effect, shareholding effect, kinship bond effect and capital protection effect.As a result of the analysis conducted to determine the relationship between the causes of nepotism and SEW, findings supporting the basic assumptions were obtained. Accordingly, the factors that cause nepotism have a strong relationship with SEW and the concept that emphasises the SEW theme the most among these factors is `Shareholding Effect`.