Zâhirî mezhebinde hadis ve sünnet anlayışı

Abstract

Hz. Peygamber'in hadislerini tespit etmek ve onları doğru bir şekilde anlayıp sonraki nesle aktarmak muhaddis ve fakîhler başta olmak üzere İslâm âlimlerin temel gayelerinden olmuştur. Bu cihetle çalışmamızda Zâhirî âlimlerin Hz. Peygamber'in hadislerinin tespit çabaları ve onları anlama ve yorumlama metodları ele alınmıştır. Zâhirî âlimler haber, sünnet ve hadis etrafında oluşan meselelerin hemen hemen tümüne müdahil olmuş ve kendi düşüncelerini dile getirmişlerdir. Ancak söz konusu meselelere yaklaşımlarında kendi içerisinde bütünüyle homojen bir yapıda olmayan Zâhirî âlimleri bazı konularda muhaddis ve fakîhlerin cumhuruna da muhalefet etmişlerdir. Zayıf hadisle amel ve hadislerin mana ile rivayeti meseleleri bu konulardan birkaçıdır. Çalışmamızda Zâhirî âlimlerin hadislerin lafzına bağlı kaldıkları ve hiçbir surette hadislerin mana ve gayelerini dikkate almadıklarına dair ön yargıların isabetli olup olmadıklarına da değinilmiştir. Bu bağlamda Zâhirî âlimlerin, hadislerin sıhhatini tespit etmede isnadın yanı sıra metin tenkidi kriterlerini de sıklıkla kullandıkları görülmüştür. Ayrıca Zâhirî âlimlerin hadisleri anlama ve yorumlama yöntemleri incelenmiştir. Onlar lafızcı yaklaşımlarla birlikte Hz. Peygamber'in dini beyan etme görevini de dikkate almışlardır. Zâhirîler insanî değerleri de önemseyerek külfet, zaruret ve insan malının, canının ve namusunun kutsiyeti gibi ilkelerin yanı sıra hadislerin gaye ve amacını dikkate alan yaklaşımlarda da bulundukları tespit edilmiştir. Bu açıdan Zâhirîlerin tümüyle lafza bağlı kaldıklarını söylemenin isabetli olmadığı söylenebilir.

Determining The Prophet's hadiths, understanding them correctly and passing them to the following generation has been one of the main aims of the Islamic scholar, especially muhaddis and fakihs. Thus, in our study, Zâhirî scholars handled hadiths of The Prophet and discussed methods to understand and interpret them. Zâhirî scholars have been involved in almost all of the issues around news, sunnah and hadith, and they brought on their own thoughts. However, the Zâhirî scholars, who were not completely homogeneous in their approach to the issues, also opposed most of the hadiths and fakihs on some issues. Weak hadiths and their meanings are some of these issues. It has also been mentioned, in our study, that Zâhirî scholars have preconceived opinions of the accuracy and meaning of the hadiths. In this this context, it has been seen that the Zâhirî scholars frequently use the criteria of text criticism as well as the isnad in determining the accuracy of the hadiths. Furthermore, the methods of understanding and interpreting the hadiths were examined by the Zâhirî scholars. Along with literal approaches, Zâhirîs also considered the duty of The Prophet to declare religion. It has been determined that the Zâhirî also attach importance to human values and adopt approaches that consider the purpose of the Hadiths as well as the principles such as burden, necessity and the sanctity of human property, life and honor. In this respect, it can be said that it is wrong to say that the Zâhirîs are entirely dependent on words.