Trabzon ve ilçelerinde camiler

Abstract

Trabzon'un fethiyle birlikte, Osmanlının uygulamış olduğu fetih geleneği doğrultusunda şehrin en büyük kilisesi camiye dönüştürülüp cuma namazı kılınmıştır. Fetih sonrasında farklı bölgelerden getirilen Müslümanlar merkeze yerleştirilerek şehirde İslamiyet'in yayılması sağlanmıştır. Erken dönemlerde Müslümanların yoğunlaştığı yerlerde eğer bir kilise varsa camiye dönüştürülmüş, yok ise küçük mahalle mescitleri inşa edilmiştir. 1514 yılına gelindiğinde ise Gülbahar Hatun Camii'nin inşasıyla birlikte şehrin farklı noktalarında büyük ölçekli camiler yükselmeye başlanmıştır. Özellikle de 18. yy dan itibaren kırsal bölgelerde artan Müslüman nüfusa paralel olarak cami inşası hız kazanmıştır. Plan olarak Osmanlının erken, klasik ve geç döneminde görülen plan tipleriyle benzerlik arz eden örnekler olsa da, bölgedeki camiler esas itibariyle kuzey-güney doğrultuda uzayan dikdörtgen planlıdır. Coğrafya, iklim ve yerel geleneklerin etkisi altında gelişen cami mimarisinde, yapı malzemesi olarak taş ve ahşap, teknik olarak ise yığma taş (kagir), ahşap yığma (çantı), ahşap hatıllı yığma taş, muska dolma ve göz dolma teknikleri görülmektedir. Dışarıdan bakıldığında sade bir evi andıran camiler, sahip oldukları iç kısımdaki süslemelerle bölgedeki cami mimarisinin estetik seviyesini yansıtmaktadırlar. Taş ve ahşap yüzeylere oyma, kabartma, kalemişi veya ajur tekniğiyle uygulanan süslemelerde ağırlıklı olarak bitkisel ve geometrik motifler kullanılmıştır. Bunun yanında bazı camiler de yazı, nesneli ve mimarı elemanlı motiflerde mevcuttur. Genelde benzer olan, özelde ise bazı farklılıkları bünyesinde barındıran söz konusu camiler, Türk İslam mimari geleneğinin Trabzon'daki en güçlü temsilcileri olmuştur. Hazırlamış olduğumuz `Trabzon ve İlçelerinde Camiler'' başlıklı çalışmayla, bahsetmiş olduğumuz mimari geleneği cami mimarisi üzerinden yansıtmış olduk. Ayrıca incelemiş olduğumuz yapıları plan, mimari, malzeme, teknik ve süsleme özellikleri açısından ayrıntılı şekilde ele alarak Trabzon cami mimarisinin genel özelliklerini ortaya koymuş olduk.

With the conquest of Trabzon, the biggest church of the city was transformed into a mosque in line with the conquest tradition applied by the Ottoman Empire and Friday prayer was performed accordingly. After the conquest, Muslims brought from different regions were placed in the center of the city in order to spread Islam in the city. In the early period, if there was a church where Muslims were concentrated, it was converted into a mosque, if not, small neighborhood masjids were built. In 1514, large-scale mosques began to rise in different parts of the city with the building of the Gülbahar Hatun Mosque. Especially since the 18th century, the construction of mosques has accelerated in parallel with the increasing Muslim population in rural areas. Although there are examples that are similar to the plan types seen in the early, classical and late periods of the Ottoman Empire, the mosques in the region are essentially rectangular planned in the north-south direction. Mosque architecture in the region is developed under the influence of geography, climate and local traditions. In mosque architecture, stone and wood are used as building materials, and stone masonry (kagir), wooden masonry (çantı), stone masonry with wooden beam, `Muska dolma` and `Göz dolma` techniques are observed as building techniques. The mosques reflect the aesthetic level of mosque architecture in the region with their interior decorations while resembling a plain house when viewed from the outside. Vegetable and geometric motifs are predominantly used in ornaments applied to stone and wooden surfaces with carving, relief, hand drawn or openwork technique. In addition, some mosques have inscriptions and motifs with objects and architectural elements. These mosques, which are similar in general and have some differences in particular, have been the strongest representatives of the Turkish-Islamic architectural tradition in Trabzon. With this work titled `Mosques in Trabzon and its Districts`, the mentioned architectural tradition is reflected through mosque architecture. In addition, the general characteristics of Trabzon mosque architecture are revealed by examining the structures in detail in terms of plan, architecture, material, technical and decorative features.