Türkiye`de şehirleşme sürecinde şehir merkezi ve merkezi iş alanlarının gelişmesine yönelik bir araştırma (bir plan bölge içinde örnekleme)

Abstract

- Ill - ÖZET Toplumun sosyo-ekonomik yapısının yansıdığı, kültürel, sosyal ve ticari etkinliklerin yoğunlaştığı, yönetim, denetim gibi hizmet alanları ile çok yönlü bir yapı oluşturan şehirsel mer kezlerin, belirli bir zaman dilimi içersindeki mekansal geliş mesini inceleyerek; gelişme biçimleri, gelişmeye neden olan etmenleri ve etkinlik derecelerini saptamak, uzun ve kısa sü reli planlama dönemleri için alansal gelişmeyi yönlendirecek ileriye dönük modelleri üretmek amacını taşıyan çalışmanın; I. Bölümünde tezin amacı, araştırma ve incelemelerde karşıla şılan sorunlar, sorunlara getirilen çözümlerde izlenen yol, varsayımlar, getirilen yöntemler ile ilgili açıklayıcı bilgi ler verilmektedir. II. Bölümünde anlam ve değeri kavramsal tanımlarla açıklanan şehir merkezinin; tarihsel, mekansal, fonksiyonel, toplumsal içerikleri ile algılanması, ülke ve bölgelerin sosyo-ekonomik yapısına göre biçimlenmesi, şehirsel merkezi şehrin diğer böl gelerinden ayıran etmenlerin belirlenmesi ve sınırlandırma yöntemleri konularına yer verilmektedir. III. Bölümünde örnek seçilen `PLAN BÖLGE`yi oluşturan şehirle rin Türkiye içindeki yeri, çalışmada örnek seçilme nedenleri, sınırları belirlenen `Şehirsel Merkez` ve `Şehirsel Çekirdek` mekanlarının taşıdıkları özellikler, karşılaştırmalarla açık lanmaktadır. IV. Bölümünde merkezlerin alansal büyümelerine neden olan et menlerin, Devlet Planlama Teşkilatı ve Devlet İstatistik Ens titüsü yayınları verileri esas alınarak, etkinlik dereceleri araştırılmakta, ileriye yönelik tasarımları olanaklı kılıcı modellerin getirilmesini amaçlayan incelemelerin sonuçları açıklanmaktadır. V. Bölümünde, bir önceki bölümde elde edilen inceleme sonuçla rı irdelenmekte ve tezin genel sonuçları yer almaktadır. Memleketimizin ekonomik yapısında özel bir yeri olan ve bölge sini aşan bir sanayi gelişmesi gösteren Akdeniz Bölgesini kap sayan bu çalışma, sanayileşme süreci içinde yaşanmış bir döne me ait sayısal bilgilerden üretilmiş sonuçları ve önerilen yöntemi ile, gelecek yıllarda bu bölgede yapılacak araştırma lar veya benzer çalışmalar için yararlanılabilecek nitelikte olması amaçlanmıştır.

-IV- SUMMARY In Turkey, high rates of population increase and massive migration from rural areas to urban are the major reasons causing cities to be attraction centers. The variation in communal life, brought together by `rural repulsion-urban attraction` is reflected in the spatial structure of the city and effects the urban pattern. Population increase, migration from rural areas urban, the increase in non-agricultural business activities, specializa tion and the organization of these activities cause changes in the social and spatial structure of the cities. The process of urbanization along with industrialization effects the whole urban area, but the urban centers with its social, economic, administrative (organizational) and control functions create the most concentrated and the most effected zones in the area. The urban center is a complex structure where cultural, social, commercial and various business activities are concentrated and where the socio economic structure of the communities are reflected. The industrialization process which started in Turkey around 1950, has started a period of fast change and development in the structural and functional appearance of the urban areas especially in the urban centers. The main object of this study is to examine the spatial development in the structural and functional appearance of the urban centers in a 30 years period, and to point out the form of the urban centers during the development process, the effects influencing development, and their degrees of influence and also to formulate future development models which can direct the spatial development for long and short term planning. The study has been developed in 5 sections; The aim of the study, the problems faced during research studies, the methods used to formulate the problems and the- V - assumptions are explained in section I. A general review related to conceptional framework of the urban centers, the main characteristics of the urban center, the methods of urban structure and the urban growth, the delimitation techniques related to Central Business District are presented in section II. The position of the Mediterranean Region -cities chosen as models- in Turkey, the reasons for their selection for the study, the pecularities of the `urban center` and `urban core` are explained comperatively through section III. Statistical data pertaining to these centers which have caused the aerial growth of the cities within a period of 30 years explaining the industrialization process in Turkey are evaluated and the extent of the effects of the urban popula tion, the total population, the economically active population, the agricultural production, live-stock production and public investment factors are investigated. The results of the studies aiming to bring in the models which provide future oriented goals are explained in section IV. The results of the studies of the previous section are analyzed and general conclusions of the thesis are indicated in section V. The conclusions of the regression analyses explaining the future dimensions of the urban centers and the factors causing these changes by order of their importance, reflect the socio economic structure of Mediterranean Region chosen as a model. These analyses reveal that the variables `agricultural produc tion`, `live-stock production`, and `population` influence the spatial growth occuring in urban centers, whereas the `public investments` made by the state to the region have no effect on the growth of the center. In other words, the relationship is low between the public investments and the growth of the center, but it has a strong relationship between `agricultural production`, `live-stock production` and `population growth`. It has been determined from the researches carried out that the regional characteristics are reflected in the urban centers and that they form a specific urban pattern. Hence in the study-VI the necessity of transmitting to future generations the actual urban centers without disturbing their characteristics and of bringing in the planning proposals that will enable the maintenance of their vitality in the future has been emphasized. The conclusions reached from the quantitative data relevant to a period of industrialization process and by its proposed method, the present study dealing with the Mediterranean Region which has a special place in the economic structure of Turkey and which reflects an industrial development even beyond its boundaries, a source, that can be used for future researches in the selected region or for similar studies.