Bosnalı Atfî Ahmed Efendi`nin Şerh-i Tuhfe-i Şâhidî`si (İnceleme–tenkitli metin-sözlük-dizin)

Abstract

Klasik Türk edebiyatının didaktik eserlerinden biri olan manzum sözlükler, hacimce küçük ama içerik bakımından zengin eserlerdir. Bu eserlerin kaleme alınışının temelinde eğitime yeni başlayan çocuklara, kabiliyetlerine göre yabancı bir dildeki sözcükleri öğretme amacı vardır. Ayrıca bu tür eserler, nazım yoluyla birtakım gramer kuralları, vezin ve aruz bilgileri ihtivâ etmeleri bakımından önem taşımaktadır. Bu sözlüklerde sıbyân mekteplerinde okuyan öğrencilerin edebiyat, kültür, vezin, kelime ve şiir bilgisinin geliştirilmesi amaçlanmıştır. Manzum sözlüklere yazılan şerhler de birtakım yanlış okumaların, bilgilerin düzeltilmesi amacıyla kaleme alınan ayrıntılı eserlerdir. Türk edebiyatında en çok şerh edilen manzum sözlük, Şâhidî'nin Tuhfe-i Şâhidî adlı eseridir. Bu esere yazılan manzum sözlük şerhlerinden biri de Bosnalı Atfî Ahmed Efendi'nin kaleme aldığı Şerh-i Tuhfe-i Şâhidî'dir. Tezimizin konusu olan bu çalışma dört ana başlıktan oluşmaktadır: Giriş bölümünde, klasik Türk edebiyatında manzum sözlük yazma geleneği, klasik şerh, manzum şerh metodu ve manzum sözlüklere yapılan şerhler hakkında bilgi verilmiştir. Birinci bölümde Atfî'nin hayatı, edebî kişiliği ve eserleri tanıtılmış, ikinci bölümde eserin adı, yazılış tarihi, yazılış sebebi, şerh metodu ve içerik özellikleri incelenmiştir. Üçüncü bölümde ise nüshaların tanıtımı, tenkitli metin oluşturulurken izlenen yol hakkında bilgi verilmiştir. Ayrıca bu bölüm transkripsiyonlu metin, sözlük, sonuç ve özel isimler dizininden meydana gelmektedir. Eserin tıpkıbasımı da son kısma eklenmiştir. Çalışma neticesinde Tuhfe-i Şâhidî' adlı manzum sözlüğün Atfî tarafından nasıl yorumlandığına, bu yüzyılda yaşamış bir şârihin beyitlerdeki kelime ve kavramlara yaklaşım tarzına ve 18. yüzyılda hâkim olan sanat, kültür, tarih ve edebiyatla ilgili açıklayıcı bilgilere ulaşılacaktır.Anahtar Sözcükler: Farsça-Türkçe Manzum Sözlük, Şerh-i Tuhfe-i Şâhîdî, Bosnalı Atfî Ahmed Efendi.

Poetic dictionaries one of the didactic works of classical Turkish Literature are small in volume but rich in terms of their content. The main aim of these works is to teach words in a foreign language to children beginning education according to their capabilities. Also, these kinds of works are of importance in terms of including some grammar rules through poetry, information about prosody and aruz prosody. By this way, it is aimed to improve literature, culture, prosody, and vocabulary and poetry knowledge of students in infants' schools. Annotations for poetic dictionaries are detailed works created to correct some misreading and wrong information. Şahidi's work named Tuhfe-i Şahidi is the most annotated poetic dictionary in Turkish Literature. One of the annotations for poetic dictionary on it is Atfi's work named Şerh-i Tuhfe-i Şahidi. This study, was created under four main titles. Information about the tradition of writing poetic dictionary in classical Turkish Literature, classical annotation, the method of poetic annotation and annotations for poetic dictionaries is given in the introduction. The life of Atfi, his literary personality and his works are introduced in the first part. The name of the work, the date and the reason it was written. The method of annotation and the content properties are examined in the second part. The introduction of the copy editions and the way through which the critical text was written is given in the third part. The way Tuhfe-i Şahidi was commented by Atfi, the approach of a commentator living in that century for words and concepts in couplets and explanatory information on the art, culture, history and literature in the 18th century will be got at the end of the study. Key Words: Poetic Dictionary in Persian-Turkish, Şerh-i Tuhfe-i Şahidi, Bosnalı Atfi Ahmet Efendi.