XVII. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı İlmiye Teşkilatı`nda istihdam ve hareket (Anadolu Kadıaskerliği örneği)

Abstract

Eğitim, öğretim ve yargı faaliyetlerini yerine getiren Osmanlı ulemâsının devlet protokolü ve sosyal yapı içinde önemli bir role sahip olduğu malumdur. Gerek devlet erkini en ücra noktalarda temsil etmesi, gerekse bu erkin devlet bürokrasisinde en üst noktada temsil edilmesi ulemanın ehemmiyetini ortaya koymaktadır. Ancak ilmiye teşkilatına ilişkin araştırmalar, ulemânın devlet içerisinde oynadığı rolün ihtiyaç duyduğu nispetten oldukça uzaktır. Teşkilatın tarihi süreç içerisindeki gelişiminin ve değişiminin incelenmesi ulemanın devlet içerisindeki fonksiyonun yanı sıra Osmanlı eğitim ve yargı süreçlerinin de ortaya çıkarılmasında etkili olacaktır.Bu çalışmada ilmiye teşkilatının XVII. yüzyıldaki işleyişi, Anadolu Kadıaskerliği Ruznamçe kayıtları esas alınarak kadı ile müderrislerin istihdam ve hareketleri temelinde incelenmiştir. İlmiye teşkilatına girişin ilk aşaması olarak mülazemet sistemi tanıtılmış ve mülazımlar çerçevesinde sistemin bu yüzyıldaki uygulaması ortaya konulmuştur. İlmiye teşkilatının kariyer basamakları, sisteme girişten itibaren kadıasker yetkisi temelinde ele alınmıştır. Kariyer basamaklarındaki hareketlilik (mansıpta, mekanda ve meslek grubunda olmak üzere) ortaya çıkarılmıştır. Bu işleyiş diğer yüzyıllar ile karşılaştırılarak değişen uygulamalar belirtilmiştir.Anahtar Kelimeler: ulema, ilmiye, kadıasker, ruznamçe, müderris, kadı, kaza, medrese

It is well known that the Ottoman Ulama, which fulfills its educational, teaching and judicial activities, has an important role in the state protocol and social structure. Either representing the government power in the most remote corners or representing that power at the highest point in the state bureaucracy, the importance of Ulama appears. However, research on the Ilmiye organization is far from the need that Ulama plays the role in the state. Examination of the evaluation and development of the Ilmiye organization in the historical process will be effective in revealing Ottoman education and judicial processes as well as the function of the Ulama in the state.In this study, the function of the Ilmiye organization in the XVII century was examined with respect to the employment and movement of qadı and mudarris on the bases of the records of Anatolian Ruznamce (Daybooks). Mulazemet system was introduced as the first stage of the Ilmiye organization and the application of the system in that century was put forth in the framework of Mulazım. Career steps of the Ilmiye organization have been handled on the basis of military judge authority beginning from the entrance into the system. The mobility of the career steps is introduced as in the higher rank, the place, and the occupational group. Compared with other centuries, changing applications are specified.Keywords: ulama, scholar, chief justice (qadiasker), daybooks, muderris, qadı, township, madrasa