Toplumsal cinsiyete ve sosyal sermayeye göre zaman kullanımı: Kamuda çalışanlar üzerine sosyolojik bir değerlendirme

Abstract

Zaman kullanma biçimleri, bireylerin toplumsal yapıdaki konumunun önemli bir belirleyicisidir. Özellikle cinsiyete göre farklılaşan zaman kullanma biçimleri, iş gücündeki cinsiyet ayrımcılığının tanımlanması ve sürdürülmesinde önemli rol oynamaktadır (Blackden ve Wodon, 2005). Erkeklerle kıyaslandığında kadınlar iş dışı zamanlarının çoğunu ev işlerine, çocuk bakımına ve eğitimine ayırmaktadırlar. Çoğu kadın ücretli bir işte çalışmasına rağmen evde ise ikinci mesaisini gerçekleştirmektedir (Hochschild, ve Machung, 2012: 8).Kadının karşılıksız emeği ya da ikinci vardiya olarak görülen bu ev içi emeği ise zaman kullanımı araştırmalarında daha görünür hale getirilmektedir (Michelson, 2005).Sosyal sermayenin bir girdisi olarak zaman kullanımı sosyolojik araştırmalarda çoğu zaman tartışma konusu olmaktadır. Ancak üretim faktörü olarak zaman, sosyal sermaye için son derece sınırlıdır. Bireylerin zaman kullanımındaki niteliksel ayrımlar sosyal sermaye ve zaman ilişkisine göre aile ile geçirilen zaman, karşılıklı yardım, duygusal destek, paylaşılan kültürel ya da ahlaki değerler ve beklentiler gibi göstergelerle tanımlanmaktadır (Gray, 2003: 3-5).Bu tez kapsamında bireylerin iş dışı zaman kullanımları üzerinde toplumsal cinsiyet ve sosyal sermayenin etkisi incelenmiştir. Araştırmanın örneklemini amaçlı örnekleme yöntemi ile seçilen kamuda çalışan bireyler oluşturmaktadır. Araştırmada veri toplama aracı olarak anket ve günlük tutma tekniği kullanılmıştır. Bu tez çalışmasının girişi olan ilk bölümde konunun neden seçildiği vurgulanmış ve tez hakkında genel bilgi verilmiştir. Buna ek olarak araştırmanın konusu, amaçları, problemi, veri toplama teknikleri ve örneklemi üzerinde durulmuştur.Araştırmanın ikinci bölümünde kavramsal ve kuramsal çerçeve yer almıştır. Bu kapsamda toplumsal cinsiyet, kadın emeği, iş dışı zaman kullanımı, kadının ev içi ücretsiz emeği, iş yükü paylaşım kuramları, zaman kavramı, toplumsal cinsiyet ve zaman kullanımı, sosyal sermaye kavramı ve sosyal sermaye yaklaşımları bu bölümde açıklanmıştır. Bu bölümde literatür taraması yapılarak öncelikle ülkeler bazında zaman kullanımı araştırmalarına yer verilmiştir. Ayrıca ulusal ve uluslararası literatürdeki konuya ilişkin araştırmalar açıklanmıştır.Araştırmanın üçüncü bölümünde araştırmanın bulguları, dördüncü bölümde ise bu bulgulara bağlı olarak araştırmanın sonuçları kapsamlı olarak belirtilmiştir. Bu tez çalışması sonucunda kadınların iş dışında gerçekleştirdikleri bazı aktivitelere (kişisel bakım, sinema, tiyatroya gitme gibi) erkeklerden daha fazla zaman ayırdıkları bulunmuştur. İş dışındaki bazı aktivitelerin (çocuk bakımı ve eğitimi gibi) sorumluluğunu ise kadınların ve erkeklerin birlikte paylaşmak için zaman ayırdıkları saptanmıştır. Ev içi iş paylaşımına yönelik bazı aktiviteleri (yemek pişirme, temizlik yapma vb.) çoğunlukla kadınların, bazı aktiviteleri çoğunlukla erkeklerin (fatura ödeme, tamirat ve onarım işleri gibi), bazı aktiviteleri (bütçe planlama ve alışveriş gibi) ise kadınların ve erkeklerin birlikte yaptıkları ortaya çıkmıştır. Bu bulgulara bağlı olarak araştırmada zaman kullanımı konusunda kadınlardan ve erkeklerden toplumsal cinsiyet rol beklentilerinin sürdürüldüğü belirlenmiştir. Ancak bazı aktivitelerin sorumluluğunun ise toplumsal cinsiyet eşitliği lehine kadınlar ve erkekler tarafından birlikte paylaşıldığı ortaya çıkmıştır. Anahtar kelimeler: Toplumsal cinsiyet, zaman kullanımı, sosyal sermaye

Ways of time use are important determiners of individuals' position in social structure. Ways of time use especially differ according to genders play an important role in defining and prolongation of the gender discrimination in labour force (Blackden and Wodon, 2005). When compared with men, women generally spend their off work times mostly on housework, child care and their education. Most women have their second shifts at home despite working in a paid profession (Hochschild and Machung, 2012: 8). This domestic work, seen as second shift without charge of the women, seem to emerge more prominently in time use studies (Michelson, 2005).Time use as a social capital input has majorly been a controversial issue in sociological studies. However, time as a production factor is extremely limited for social capital. Qualitative differences in individuals' time use are defined with indicators such as time duration spent with family, mutual help, emotional support, and shared cultural values and expectations by the relation between social capital and time (Gray, 2003: 3-5).In the scope of this thesis study, the effects of gender and social capital on individuals' off-work time use were examined. Sample of the study, selected with purposeful sampling method, consisted of individuals who worked in public sector. Surveys and diary method were used as data collecting tools. In the first part of the thesis as an introduction, the reasons behind selecting this topic were emphasised as well as giving general information about the thesis. Additionally, the subject, aims, data collecting techniques and sample of the study were overviewed. In the second part, conceptual and theoretical framework took place. In this part, concepts such as gender, women labour, off-work time use, non- paid domestic labour of women, work load share theories, time concept, social capital concept, social capital approaches were summarised. In this section especially country based time use studies in the literature were presented after the review. In addition, studies in both national and international literature were overviewed in this part. In the third part, findings of the study, and in the fourth part, results of the study depending on these findings were presented comprehensively. As the results, it was determined that women spare more time on some off-work time activities (such as personal care, going to movie and theatre) comparing to men. It was also determined that responsibilities for some off-work activities (such as child care and education) were shared by women and men who both spare time. While some house chores (such as cooking and cleaning) are mainly done by women, it was seen that some other activities (such as bill paying, and repairing) were mainly done by men. Some other activities (such as budgeting and shopping) seemed to be shared by women and men. Depending on these findings, it was verified in the study that role expectations based on genders from women and men on time use had been maintained. Yet, it was also seen that responsibilities of some activities were shared by women and men in favour of gender equality. Key Words: Gender, time use, social capital.