Bazı haşhaş (Papaver somniferum L.) diallel melezlerinde verim ve kalite özellikleri ile heterosis etkisinin incelenmesi

Abstract

Türkiye, gerek haşhaş kapsülünden elde edilen alkaloidler gerekse tohum ihracatı bakımından dünya ticaretinde büyük bir paya sahiptir. Bu çalışmada, farklı özelliklere sahip haşhaş çeşitleri ile yarım diallel melezleme yapılarak ebeveyn ve melez döllerin; verim ve bazı kalite özellikleri, heterosis ve heterobeltiosis seviyeleri, genel ve özel kombinasyon yetenekleri incelenerek uygun ebeveyn ve melezlerin belirlenmesi amaçlanmıştır. Denemede, dokuz ebeveyn (Ofis 96, TMO 1, Hüseyinbey, Çelikoğlu, Ofis NM, Ofis 1, Bolvadin 95, Ofis 2 ve TMO T) ve bunlardan 2015 yılında yarım diallel melezleme ile elde edilen 36 melez kombinasyonu kullanılmıştır. Ebeveyn ve F1 melezlerin olduğu deneme 2016 ve 2017 yıllarında Tokat-Kazova koşullarında, Tesadüf Blokları Deneme Desenine göre dört tekerrürlü olarak yürütülmüştür. Çalışmada bazı fenolojik, morfolojik, verim ve kalite özellikleri incelenmiştir. Araştırmada elde edilen iki yılın ortalama sonuçlarını göre; melez kombinasyonları ve ebeveynlerde, kapsül verimi 135.63-216.99 kg/da, tohum verimi 113.02-258.43 kg/da ve morfin oranı %0.42-1.66 olarak bulunmuştur. Heterosis değerleri; kapsül verimi %-1.65-40.02, tohum verimi %3.36-75.41 ve morfin oranı %-5.59-60.79 arasında, genel kombinasyon yeteneği etkisi; kapsül verimi -10.31-9.95, tohum verimi -19.01-10.22 ve morfin oranı -0.23-0.44, özel kombinasyon yeteneği etkisi; kapsül verimi -18.41-30.12, tohum verimi -32.50-43.11, ve morfin oranı -0.24-0.30 olarak tespit edilmiştir. Tüm incelenen özellikler birlikte değerlendirildiğinde, Ofis NM x Ofis 1, Ofis NM x Ofis 2, TMO 1 x Ofis 1, TMO 1 x Ofis 2, Çelikoğlu x Ofis NM, Çelikoğlu x TMO T, Hüseyinbey x Ofis 1 melez kombinasyonları en üstün melezler olarak belirlenmiştir.

Turkey has a large share in terms of both alkaloid amounts obtained from poppy capsules and exports of seed in world trade. The aim of the present study, to make half diallel crosses between cultivars with different characteristics and to determine yield and some quality characteristics, heterosis and heterobeltiosis levels, general and special combination capabilities of parents and hybrids. In the experiment were used nine parents (Ofis 96, TMO 1, Hüseyinbey, Çelikoğlu, Ofis NM, Ofis 1, Bolvadin 95, Ofis 2 and TMO T) and 36 hybrid combinations were produced by half diallel crossing in 2015. The parents and F1 hybrids were examined under field conditions in Tokat-Kazova with four replications Completely Randomized Blocks Design in 2016 and 2017. Some phenological, morphological, yield and quality characteristics were investigated. Based on two year-results hybrids and parents, had capsule yields of 135.63-216.99 kg/da, seed yields of 113.02-258.43 kg/da and morphine contents of 0.42-1.66%, respectively. Heterosis values; ranged from -1.65 to 40.02% for capsule yield, from 3.36 to 75.41% for seed yield and from -5.59 to 60.79% for morphine ratio. General combination ability; varied from -10.31 to 9.95 for capsules yield, -19.01 to 10.22 for seed yield and -0.23 to 0.44 for morphine ratio while special combination ability; varied from -18.41 to 30.12 for capsules yield, -32.50 to 43.11 for seed yield and -0.24 to 0.30 for morphine ratio. When all examined properties are evaluated together, Ofis NM x Ofis 1, Ofis NM x Ofis 2, TMO 1 x Ofis 1, TMO 1 x Ofis 2, Çelikoğlu x Ofis NM, Çelikoğlu x TMO T, Hüseyinbey x Ofis 1 hybrid combinations were concluded to be the best hybrids.