17-19. yüzyıl âşık tarzı Türk şiirinde sosyo-kültürel hayat

Abstract

Âşık Tarzı Şiir Geleneği, Halk edebiyatının bir şubesi olarak kabul edilmekte ve günümüzde de varlığını devam ettirmektedir. Bu geleneğin temelleri İslâm öncesi döneme kadar uzanmakta ve Türklerin içinde bulunduğu kültür dairelerine göre bazı değişiklikler gösterse de özünü muhafaza etmektedir. Halkın konuştuğu sade dille ve saz/bağlama eşliğinde millî konuların işlendiği bir gelenek olarak vasıflandırılmaktadır. Bu gelenek yine halk içinden çıkan ve geleneği özümseyerek yetişen ?âşıklar? tarafından icra edilmektedir.Osmanlı döneminde 17, 18 ve 19. yüzyıllarda parlak bir dönem geçiren ve güçlü temsilciler yetiştiren bu disiplin, halkın millî kültürünü oldukça başarılı ve canlı bir şekilde yansıtmış ve gelecek kuşaklara taşımıştır. Bir şairin içinde yaşadığı toplumun değerlerinden bağımsız bir eser veremeyeceği muhakkaktır. Bu çerçevede Osmanlı döneminde yaşayan saz şairleri de halkın kültürel değerlerini geleneğin kalıpları içinde ifade etmeye çalışmışlardır.Bu üç yüzyılda yaşamış halk şairlerinin şiirlerine ?sosyal hayat? perspektifinden yaklaşılmış ve şiirler bu açıdan değerlendirilip anlamlandırılmaya çalışılmıştır. Tarih, sosyoloji, etnografya gibi farklı disiplinlere ait bilgiler kullanılarak ortaya konulmaya çalışılan değerler edebi olarak da irdelenmiştir. Bu esnada sosyal hayata ait tespit edilen unsurların saz şairleri tarafından gerçek veya mecaz olarak kullanımı da ifade edilmeye çalışılmıştır.Bu geleneğe ait verimlerin irdelenmesiyle hem incelenen döneme ait kültür kodları tespit edilmeye çalışılmış hem de bunların günümüzdeki konumları üzerinde düşünülebilecek bir kazanım elde edilmiştir. Sonuçta saz şairlerinin şiirlerinin bu açıdan zenginlik taşıdığı görülmüştür.

Aşık-style poetry tradition is accepted as a branch of folk literature and it has still continued its presence sofar. The foundations of this tradition extend up to pre-Islamic period and they maintain their essence even if there are some changes according to the cultural frame in which Turks live. This tradition is described as a plain language spoken by folk and a convention in which national issues are dwelt on with saz/bağlama. This tradition has been performed by ?aşıklar? who have grown up in folk by assimilating the convention.This discipline which was brilliant in 17th, 18th and 19th centuries of Otoman period and which trained strong representatives reflected people?s national culture in a quite successful and lively way and moved it to the following generatiions. There is no doubt that a poet can not produce works which are independent from the values of the communityin which s/he lives. In this context, saz poets living in Ottoman period have tried to express people?s cultural values within the frame of the tration.The poems of folk poets who lived in this three centuries have been approached from the perspective of ?social life? and they have been evaluated and interpreted from this point of view. The factors which have been tried to be identified by benefiting from different disciplines such as History, Sociology and Ethnography have been explicated literally as well. In the meantime, the use of these factors belonging to social life by saz poets as literal or metaphor has been tried to be expressed.With the explication of the factors belonging to this tradition, it has been tried to determine the cultural codes of the analysed period and at the same time it has been obtained a gain which can be considered on their current positions as well. To sum up, it has been noticed that saz poets? poems have been rich from this perspective.