Orta fırat bölgesi erken ve orta tunç çağı`na ait bir grup seramiğin arkeometrik yöntemlerle incelenmesi

Abstract

Bu tez çalışmasında, Tilbaşar Höyük (Gaziantep), Erken Tunç Çağı yalın basit seramikler (üç ayaklı çömlek) ve Orta Tunç Çağı tarak bezemeli ağzı yivli seramiklerin arkeometrik karakterizasyonu gerçekleştirilmiştir. İncelenen seramiklerin hammadde içerikleri ve üretim teknolojileri farklı analiz teknikleri kullanılarak belirlenmiştir. Karakterizasyon sürecinde XRD (X-Ray Difraksiyon), ince kesit (optik mikroskop), SEM/EDX (Taramalı Elektron Mikroskobu/Enerji Saçınımlı X-ışını spektroskopisi), FTIR (Fourier Dönüşümlü Kızılötesi Spektroskopisi) ve TG-DTA (Termogravimetri Diferansiyel Termal Analiz) yöntemleri kullanılmıştır. Elde edilen sonuçlar her iki örnek grubunun da kalkerli kil içeren hammadde kaynaklarından üretildiğine işaret etmektedir. Bölgenin jeolojik formasyonuna bakıldığında, incelenen seramiklerin yerel üretim olma olasılığının yüksek olduğu görülmüştür. Belirlenen mineral ve faz içerikleri seramiklerin genel itibariyle üç farklı sıcaklık aralığında piştiğine işaret etmiştir; 700-800oC, 800-900oC ve 900-950oC. Petrografik analiz sonuçları Erken Tunç Çağı (üç ayaklı çömlek) yalın basit seramik buluntularda minerallerin bazalt kayaç kökenliği olduğuna, Orta Tunç Çağı tarak bezemeli ağzı yivli seramiklerdeki minerallerin ise bazalta ek olarak silt taşı, kum taşı ve marn kökenli olduğuna işaret etmiştir. Çalışmada tamamlayıcı teknik olarak kullanılan FTIR ve TG-DTA analizleri seramiklerin kimyasal ve mineralojik içeriklerini teyit eden sonuçlar vermiştir. Seramiklerin SEM görüntülerinde genel olarak zayıf vitrifikasyon saptanırken, bazı numunelerde kısmi olarak bölgesel vitrifikasyon davranışı olduğu gözlemlenmiştir.

In this thesis, plain simple wares (tripod vessels, Early Bronze Age) and ripple-combed grooved rim ceramics (Middle Bronze Age) from Tilbaşar Mound (Gaziantep, Turkey) have been archaeometrically investigated. The raw material contents and production technologies of the ceramics studied were determined using different analysis techniques. XRD (X-Ray diffraction), thin section (optical microscope), SEM/EDX (scanning electron microscope/energy dispersive X-ray Spectroscopy), FTIR (Fourier Transform Infrared Spectrometer) and TG-DTA (thermogravimetric-differential thermal analysis) methods were used in characterization process. The results showed that both sample groups were produced from raw material sources containing calcareous clay. Considering the geological formation of the region, it was seen that the ceramics examined had a high probability of local production. The determined mineral and phase contents indicated that ceramics were generally fired at three different temperature ranges; 700-800oC, 800-900oC and 900-950oC. The results of petrographic analysis indicated that the Early Bronze Age plain simple ceramics (tripod vessels) included minerals originated mainly from basaltic rocks, and the Middle Bronze Age ripple-combed grooved rim ceramics were of minerals originated not only from basalt but also siltstone, sandstone and marl. FTIR and TG-DTA analyzes, which were used as complementary techniques in the study, yielded results confirming the chemical and mineralogical contents of ceramics. A poor vitrification was observed on SEM images of the ceramics, whereas partial vitrification behavior was observed for some samples.