Engelli bireyler için erişilebilir üniversite kampüs alanlarının tasarım stratejilerinin geliştirilmesi: İstanbul Teknik Üniversitesi kampüs örneği

Abstract

Engelli bireylerin engellere takılmadan bağımsız gerçekleştirebildikleri kentsel hareketlilikler, bir toplumun tüm üyelerinin entegrasyonu için oldukça önemli olmaktadır. Yapılaşmış çevrede, engelli bireyin hareketliliklerini kısıtlayan pek çok engel bulunmaktadır. Bu nedenle engelli bireyler, kentsel alanlara kolay erişememektedir. Çözümlerin geliştirilmesi ve engellerin verimli biçimde ortadan kaldırılması için engelli bireylerin kentsel hareketlilikte karşılaştıkları tüm engellerin tanımlanması gereklidir.Tez kapsamında engelli bireylerin kent içindeki ve kampüs içindeki erişilebilirlikleri irdelenmiştir. Çalışmanın amacı, engelli üniversite öğrencilerinin kentsel yaşamda ve kampüs yaşamında karşılaştıkları fiziksel ve sosyal engellerin engelli öğrencilerin kendi tecrübelerine dayanarak analiz edilmesi, bunlara yönelik ilkeler ve stratejiler geliştirilmesi olmuştur. Çalışmada aynı zamanda, kentsel yaşamda ve kampüs yaşamında engelli öğrencilerin görünür olmalarının toplumsal farkındalık ve erişilebilir tasarımın bir araya gelmesi ile mümkün olacağı vurgulanarak bu alanda yapılacak çalışmalara katkıda bulunulması amaçlanmıştır.Çalışmada, engelli üniversite öğrencilerinin kent içindeki, İstanbul Teknik Üniversitesi kampüsleri arasındaki ve İTÜ Ayazağa Kampüsü içindeki erişilebilirlik analizleri yapılmıştır. Bu analizler ile, engelli bireylerin kent içindeki ve üniversite kampüsü içindeki ihtiyaçları belirlenmiş, bu doğrultuda stratejiler geliştirilmiştir. Çalışmada, engelli bireylerin kent içi erişilebilirliklerini arttırmaları ve kentsel yaşama aktif biçimde katılmaları için gerekli olan sosyal ve fiziksel önlemler irdelenmiştir. Engelli birey ve yapılaşmış çevre ilişkisinin sosyolojik boyutunun tasarıma etkisinin irdelenmesi gerektiği yaklaşımıyla engelli bireylerin karşılaştıkları tüm fiziksel ve sosyal engeller bir arada belirlenmiştir. Bu yaklaşım, tez çalışmasının özgünlüğünü oluşturmaktadır.Tez çalışması, üç aşama üzerine kurgulanmıştır. Birinci aşamada, literatür taraması; ikinci aşamada, tümevarım yaklaşımıyla engelli bireylerin günlük kentsel yaşamdaki sorunlarını ortaya koyan anket ve derinlemesine mülakat çalışmaları; üçüncü aşamada, üç farklı düzeyde saha çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Üçüncü aşamanın birinci düzeyinde, kentin çeşitli noktalarından İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Ayazağa Kampüsü'ne toplu taşıma ve yaya erişilebilirlik analizleri; ikinci düzeyinde, İTÜ Kampüsleri arasındaki toplu taşıma ve yaya erişilebilirlik analizleri; üçüncü düzeyinde ise İTÜ Ayazağa Kampüsü içindeki yaya erişilebilirlik analizleri yapılmıştır. Bu analizler ile İTÜ Ayazağa Kampüsü'nün kent içindeki erişilebilirlik düzeyleri tespit edilmiştir.Birinci aşama olan literatür taraması, gözleme dayalı araştırmalar ile sistematik bir araştırma olarak yapılmıştır. Kritik engellilik teorisi, literatür çalışmasında ana çerçeveyi oluşturmuştur. Tümevarım yaklaşımıyla gerçeklikleri betimleme ve anlama çalışmasıyla engelli bireylerin günlük kentsel yaşamdaki sorunları ortaya konmuştur.İkinci aşamada, İstanbul'da yükseköğrenim öğrencisi olan 100 engelli birey ile anket çalışması gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmada, veri analizleri ve gözlemler ile yorumlama gerçekleştirilmiştir. Yapılmış olan anket çalışması; temel bilgiler, kentsel yaşam ve kampüs yaşamı olarak 3 bölümü kapsamaktadır. Bu anket çalışması sonucunda, engelli öğrencilerin kentsel ve kampüs yaşamındaki, sosyal ve fiziksel erişilebilirlik durumları tespit edilmiştir. Anketler doğrultusunda, doğuştan ve sonradan engelli olan bireylerin kentsel yaşama katılım sıklıkları ve biçimleri, kent içi ve kampüs içindeki ihtiyaçları ve beklentileri irdelenmiştir.İkinci aşamanın derinlemesine mülakat çalışması bölümünde; kent içindeki ve kampüs içindeki tüm fiziksel, sosyal engellerin ve ihtiyaçların belirlenmesi, çalışmanın üçüncü aşaması olan saha çalışmalarının altlıkları olan matrislerin oluşturulması ve tasarım stratejilerinin geliştirilmesi için İTÜ öğrencisi ve/veya çalışanı olan 10 engelli birey ile gerçekleştirilmiştir.Üçüncü aşamanın birinci düzey ve ikinci düzey erişilebilirlik analizlerinin çalışma altlığı olan matris, derinlemesine mülakat çalışmasına katılan engelli bireylerin belirlemiş oldukları erişilebilirlik kriterlerine ve literatürdeki erişilebilirlik kriterlerine dayanarak oluşturulmuştur. Üçüncü düzey erişilebilirlik analizinin çalışma altlığı olan matris ise, Londra Planlama Danışma Komitesi tarafından belirlenen 5C Yürünebilirlik Kriterleri'ne ve literatürdeki erişilebilirlik kriterlerine dayanarak oluşturulmuştur.Kent içi erişilebilirlikteki ilk engeli, kent içi ulaşımdaki sorunların oluşturduğu görülmüştür. Yaya yolları genişlikleri, kaldırım yükseklikleri, yaya yolu üzerinde hatalı konumlandırılan kentsel mobilyalar, araç park etme durumları ve bilgilendirme yetersizlikleri, engelli bireylerin yaya ulaşımlarında engel oluşturan unsurlar olmaktadır.Araca inme-binme esnasında araç ve platform arasındaki mesafe, araç biniş merdivenin rıht yüksekliklerinin fazla olması, araç içindeki yetersiz alanlar ve araç içi bilgilendirmenin yetersizliği, toplu taşıma aracı içerisinde engel oluşturan unsurlar olmaktadır. Kullanımda en çok zorluk yaşanan toplu taşıma aracı minibüs, en rahat kullanılan toplu taşıma aracı metro olarak tespit edilmiştir.Kampüsler arasındaki erişilebilirlik düzeylerinin belirlenmesi için yapılmış olan saha çalışmasında, İTÜ'nün kent içerisindeki kampüsleri arasında güçlü bir erişilebilirliğin olmadığı ortaya çıkmıştır. Bu durum, aynı üniversitenin farklı kampüslerinde eğitim gören öğrenciler arasında tam entegrasyonun sağlanmasını engellemektedir.İTÜ Ayazağa Kampüsü yaya erişilebilirlik düzeyinin belirlenmesi için yapılmış olan saha çalışmasında, kampüsün farklı fonksiyon alanları arasında, engelli bireyler için optimum düzeyde güçlü bir erişilebilirliğin olmadığı ortaya çıkmıştır. Kampüsün yoğun kullanılan ve birçok fonksiyonu barındıran bölümlerinde erişilebilirliği arttırmak ile ilgili uygulamaların olduğu görülmekte iken kampüsün çeperlerine gidildikçe, fonksiyonların ve birimlerin azaldığı, arazi eğiminin giderek artmasının da etkisiyle erişilebilirliğin sağlanmadığı görülmektedir.Kentsel tasarım ile tüm kent kullanıcıları için demokratik eşit yaşam alanları yaratılabilir. Herkes için tam erişilebilirliği sağlamak için, erişilebilirlik kriterleri ve evrensel tasarım ilkeleri ulaşıma ve tüm kentsel mekânlara adapte edilmelidir. Erişilebilir kent ve erişilebilir kampüs, herkese eşit olanaklar sağlayarak kullanıcı merkezli çevreler ve sosyal adalet yaratmaktadır. Engelli bireylerin kent ve kampüs içinde bağımsız hareketliliklerini sağlamak için tüm kentsel tasarım uygulamaları, engelli bireyler için erişilebilirlik kriterleri göz önünde bulundurularak gerçekleştirilmelidir.Çalışmanın bulguları, engellilik ve erişilebilirlikle ilgili çalışmalar yapan akademisyenlere, sivil toplum kuruluşlarına ve uygulamalarda önemli role sahip olan yerel yönetimlere rehber niteliğini taşımaktadır.

In order to create an entirely integrated society, it is essential that the disabled are able to move freely. The built-environment harbors many obstacles and deficiencies that deprive the disabled individual of such free roaming, hence the disabled may not reach the urban areas as freely as it is needed. It is essential to determine the type of obstacles the disabled encounter in their daily lives, so that the neccessary solutions and/or alterations may take place.The emphasis of this thesis is on the disabled people's accessibility within the campus as well as in the urban city. While forming the objective of this study, the afore mentioned obstacles have been analyzed in accordance with the experiences of the disabled in order to generate the principles and proposals to meet the needs of the disabled. Moreover, it is important to recall that the study lays great stress on the visibility of the disabled, whether in campus or in urban life, it is essential to underline that the disabled's visibility in society hinges upon the coalition of the awareness and design. This study has also been conducted to serve as a basis for further studies in the field.The study contains a thorough analysis of the disabled univeristy students' accessibility to and within the urban city. According to the analysis the needs and possible solutions have been presented. Further, the study also elaborates on the social and physical measurings and interventions. By measuring the physical design and the disabled individual's interrelation from the sociological aspect, thus its impact paves the way for the uncovering of the interrelation of physical and sociological obstacles as an entirety, that the disabled person has to endure, which marks the authenticty of the study.The study has been built upon three main layers. The first is literature research; secondly the conducting of interviews and questionnaires by an inductive method, which mark the daily struggle of the disbled individual; as the third layer, field works in three different aspects have been done. As the first part of the third layer, the accessibility to Istanbul Technical University's (ITU) Ayazağa Campus whether on foot or by means of public transportation has been analyzed. Then, the interzonal transportation of ITU campuses have been analyzed. Finally the accessibility within the Ayazağa Campus on foot has been analyzed. Depending upon these analysis' the physical accessibility of the campus within the city has been determined.The first layer analysis has been conducted based upon literature review with a systematic research and observational research. Critical disability theory constitutesthe main framework in the study of literature. With the induction approach, the problems of disabled people in daily urban life have been revealed by describing and understanding the facts.In the second layer analysis has been conducted based upon a questionnaire study that has been completed with 100 disabled higher education students in Istanbul. Interaction with this study, data analysis and observation and interpretation have been carried out. Questionnaire study has contained main information, urban life and campus life. As a result of this survey study, the social and physical accessibility status of disabled students in urban and campus life has been determined. In the direction of the questionnaires, the frequency and forms of participation in urban life and the expectations within urban and campus life of the disabled individuals have been examined.The second level of the second layer analysis is an in-depth interview that has been completed with the 10 disabled students who are the students and / or staff of ITU. With the interviews; the development of the design strategies and the creation of the matrices, that is necessary for the fieldwork of the third layer of the study, the identification of all physical and social problems and needs within the city and within the campus have been determined.The first and the second levels of the third layer accessibility analysis' have been conducted based upon the first matrix that has been built upon the foundation created by the answers that have been given in the questionnaire's and interviews. The participants of those questionnaires in conjuction with the criteria given in the literature have determined the main criterion of accessibility. Whereas, the third level accessibility analysis has been based upon a second matrix, which has been created according to the accessibility criteria presented in literature and the main principle of 5C walkability dictated by the London Planning Advisory Commitee. All matrixes have been weighted by Analytical Hierarchy Process method. The matrixes have been scored by 10 disabled people to calculate and evaluate the accessibility of the fields and routes.Considering accessibility of intercity transportation, it is concluded that the problems in the aforementioned area is the foundation regarding the hindrances in the accessibility of urban areas. The determined obstacles that a disabled person has to face in an urban city while trying to reach public transportation have been listed as the following; the narrowness of the pedways, urban furnishings and parked cars at the pedways and scarceness of notification. Additionally, while boarding a public transportation vehicle the space between the platform they're on and the vehicle or the vehicle's entrance escalator's stairs height or the lack of space and again notification inside the vehicle may be presented as the primary hindrances that affect the disabled.Urban open spaces should be designed without all kinds of physical barriers. The spaces should be safe and secure, should have the audible and visual signals and should be designed with smooth and non-slippery materials. Achieving full accessibility for all is important for reaching urban spaces. To ensure accessibility in transport, pedestrian ways, public transportation vehicles, stopping points and transfer centers should be designed for all individuals.In the field work conducted in the campus' of ITU it has been determined that the campuses lack a strong connection with each-other. Hence, even the integration of the students who study in different campuses of ITU is unrealizable.In the field work conducted in the Ayazağa Campus of ITU, it has been realised that the campus lacks the optimum level of accessibility within the different functional areas of the campus, which is essential. While in the more crowded and much used areas accessibility is never an issue, it is noted that when one drifts away from those areas, accessability becomes much more scarce. As a result of the analysis it has been determined that in those areas where primarly by the elevation changes, accessibility becomes a predominant issue.Urban design must offer every user of the urban city a democratic and equal area for living. To achieve a full accessibility the criterion and universal design principles must be adopted in any urban area. Accessible urban areas will provide every user an equal opportunity, hence stabilize a user oriented urban environment and social justice. To provide the disabled the opportunity to be independently mobile within the city all urban design and accessibilty criterion have to be taken into consideration and re-organized accordingly to the needs of the disabled user.This study's findings may serve as means to increase the visibility of disabled students, while promoting the idea that their visibility may be achieved by both raising awareness and designing according to the needs of those students. Hence the study may serve as a basis for further studies regarding the issue, whereas it shall also serve as a foundation stone to any academic, non-governmental organization or local authority that may further work on the issues of accessibility or disabilities.