Türkçe Sözlük`te meslek adları

Abstract

Meslekler, toplumların sosyal hayatlarının bir parçasıdır. Bir toplumda icra edilen meslek adlarına bakılarak o toplumun tarihi, kültürü ve etkileşimde bulunduğu toplumlarla ilgili bilgi sahibi olmak mümkündür. Mesleklerin çeşitliliği ve niteliği, toplumların medeniyet seviyesiyle doğru orantılıdır. Bu bağlamda insan ve toplum hayatının ayrılmaz parçası olan meslekler ve buradan doğan meslek adları, bu çalışmanın ana eksenini oluşturmuştur. Türkçe Sözlük'te meslek adlarını konu alan bu çalışma, insan, dil, toplum ve buradan doğan meslek adları ekseninde ortaya çıkan ürünün Türkçe Sözlük'te almış olduğu halin incelemesidir. Bu bağlamda Türkçe Sözlük'te bulunan meslek adları tespit ve tasnif edilmiştir.Bu çalışma, Türk Dil Kurumu Yayınları Türkçe Sözlük'ün 2011 baskısı içinde bulunan 77.005 madde başından tespit edilen 1438 meslek adına dayanmaktadır. Sözlükte bulunan 77.005 madde başı içindeki 1438 meslek adı tespit edilerek örnekleriyle birlikte herhangi bir değişiklik yapılmadan çalışmamıza alınmıştır. Bazı meslek adlarıyla ilgili Türkçe Sözlük'te yapılan açıklamaların yetersiz olduğu görülmekle birlikte herhangi bir düzeltme yapılmamıştır. Elinizdeki çalışma altı bölümden oluşmuştur. Giriş bölümünde, insan, tarih ve meslek ekseninden yola çıkılarak, sözlükçülük, sözlük yapısı ve buradan meslek dili ve son olarak da meslek adı ile ilgili genel bilgiler verilmiştir. İkinci bölümde, Türkçede meslek adı yapma yollarından hareketle Türkçenin meslek adı yapan ekleri üzerinde durulmuştur. Üçüncü bölümde, Türkçede yabancı kökenli meslek adlarının kendi orijinal ekleri üzerinde durulmuş ve bu meslek adları üzerine getirilen Türkçe meslek adı yapan eklerin durumu incelenmiştir. Dördüncü bölümde, meslek adlarını kavramlaştıran, ad tamlaması şeklinde kurulmuş, söz dizimi kaynaklı meslek adları dışında tüm meslek adlarına getirilebilen -lık4 kavram eki üzerinde durulmuştur. Beşinci bölümde, Türkçe Sözlük' ten alınan 1438 meslek adı sözlükteki halleri aynen korunarak ve madde başı olarak örnekleriyle birlikte verilmiştir. Altıncı ve son bölüm olan sonuç bölümünde ise tespit edilen 1438 meslek adının dillere göre ve almış oldukları eklere göre sayımı tablolar halinde dizin şeklinde verilmiş, bu çalışma neticesinde ulaşılan bilgiler değerlendirilmiştir. Türkçede meslek adları, addan meslek adı yapan (-cı8) ve eylemden meslek adı yapan (-ıcı4; -man2; -ar2 ve -gıç4) ekleri ile karşılanmıştır. Bu ekler bir işi yapanı, yani özneye ait meslek bilgisini verirken, (-lık4) kavram eki ile de bu meslek bilgisi soyutlaştırılarak genel bir meslek adına dönüştürülmüştür ve kavramlaştırılmıştır. Bu bağlamda Türkçe Sözlük' ten aldığımız meslek adlarının (-cı8; -ıcı4; -man2; -ar2; -gıç4) eklerini almış hallerine ek olarak -lık4 kavram ekini almış halleri de alınmıştır. Bu çalışmada, 1438 meslek adı incelenmiştir. Bu meslek adlarının öncelikle hangi dilden geldiği tespit edilmiş, Türkçe olan meslek adları ise ad ya da eylem oluşlarına ve aldıkları meslek ekine göre değerlendirilmiştir. Bu bağlamda Türkçe Sözlük'te: 498' i Türkçe , 333'ü Fransızca, 236'sı Arapça, 124'ü Farsça, 77'si İtalyanca, 31'i Yunanca, 31'i İngilizce, 8'i Rumca, 6'sı Almanca, 4'ü Moğolca, 3'ü Bulgarca, 3'ü Ermenice, 2'si Macarca, 2'si Venedikçe, 2'si İspanyolca ve 1'i Japonca meslek adları yanında iki dilli olan (T. + Fr., T. + Ar., Ar. + Far., vb.) 77 meslek adı tespit edilmiştir.Türkçe Sözlük'te tespit edilen tüm meslek adları gerek köken ve gerekse de almış oldukları eklere göre tasnif edilmiştir. Bu meslek adları tablolar halinde dizinleştirilmiş ve buradan elde ettiğimiz sayısal veriler üzerine istatistiki bilgiler oluşturulmuştur. `Türkçe Sözlük'te Meslek Adları` adlı çalışmamızda, tüm bu sayısal ve sözel verilerden yola çıkılarak meslek adlarının Türkçe Sözlük'te almış olduğu hal incelenmiştir. Bu inceleme ışığında meslek adları gerek yapı bakımından, gerekse de köken bakımından değerlendirilmiştir. Bunun yanında Türkçenin yabancı dillerden almış olduğu meslek adlarının, Türkçe Sözlük' e girerken nasıl bir değişime uğradığı ve Türkçe meslek adı ekleriyle nasıl karşılandığı tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Türkçe Sözlük, Meslek, Meslek adı, Meslek adı ekleri

Professions are part of social life of societies. It is possible to get informed about the history, culture and interacting societies of a society by looking into professed profession names. Diversity and quality of professions are in accordance with civilization status of societies. Therefore, professions that are inseparable units of human and social life and, hence, profession names constitute the basis of this study.This study that focuses on profession names in the Türkçe Sözlük is the scrutiny of evolution of the end product that emerged on the basis of human, language, society and henceforth profession names in the Türkçe Sözlük. So, profession names in Türkçe Sözlük were determined and classified.This study is based on 1438 profession names detected from 77.005 entries in the Turkish Language Institution Türkçe Sözlük 2011 edition. One thousand four hundred and thirty eight profession names detected in 77.005 entries were carried into our study. Even though explanations for some profession names in the Türkçe Sözlük were considered to be inadequate, no corrections were made.The study consisted of six sections. In the Introduction section, general information about lexicography, dictionary structure and profession jargon and lastly profession name were presented on the basis of human, history and profession axis. In the second section, Turkish suffixes that makes profession names were dwelled on following ways of making profession names in Turkish. In the third section, original suffixes of foreign origin profession names were dwelled on and the situation of additional Turkish profession making suffixes were analyzed. In the fourth section, possessively constructed -lık4 concept suffix which may be added to all profession names apart from syntax oriented profession names was elaborated. In the fifth section, 1438 profession names which were taken from the Türkçe Sözlük as they are were listed with their examples. In the sixth, final, section, classification of 1438 profession names on the basis of language of origin and suffixes added were presented in tables and index, the results of the study were discussed.Profession names were met with suffixes that make noun from noun (-cı8) and noun from verb (-ıcı4; -man2; -ar2 ve -gıç4). While these suffixes gave information about a person and hence profession information of the subject, this profession information was abstracted with (-lık4) concept suffix and turned into a general profession name and conceptualized. Therefore, profession names created via -lık4 concept suffix in addition to -cı8; -ıcı4; -man2; -ar2; -gıç4 suffixes were taken together.In this study, 1438 profession names were scrutinized. Firstly, language of origin of these profession names were determined, Turkish profession names were elaborated in terms of being a noun or verb and profession suffix added. In this context, 498 Turkish, 333 French, 236 Arabic, 124 Persian, 77 Italian, 31 Greek, 31 English, 8 Romaic, 6 German, 4 Mongolian, 3 Armenaian, 3 Bulgarian, 2 Venecian, 2 Hungarian, 2 Spanish, 1 Japan, and 77 bilingual profession names were determined. All profession names which were found in the Türkçe Sözlük were classified in terms of language of origin and suffixes added. These profession names were indexed in tables and derived numeric data were converted into statistical information. In our `Profession Names in the Türkçe Sözlük` study, evolution and situation of Turkish profession names were scrutinized on the basis of all these numeric and verbal information. Based on this scrutiny, profession names were analyzed from the perspective of grammar and society. Besides, the quality of change for foreign origin profession names during entrance to the Türkçe Sözlük and how they were were met with Turkish profession name suffixes were analyzed from the perspective of grammar.Keywords: the Türkçe Sözlük, Profession, Profession name, Profession name suffixes