Encyclopaedias, encyclopaedisms and their non-reception by Ottomans in the 19th and early 20th centuries

Abstract

Ansiklopedilerin tarihi akademik literatürde oldukça tartışmalı bir konudur. Bir çok tarihçi derleme türleri arasında bir ayrıma gitmeksizin ansiklopedilerin tarihini Antik Yunan ve Roma'dan başlatır. Yaklaşık son 30 yıldır konu hakkında yazılan metinlerde ise bu yaklaşımın tersine ansiklopedileri 17. yüzyıl sonlarında `bilimler ve sanatlar sözlüğü` başlığı altında ortaya çıkan özel bir derleme türü olarak ele alan bir yaklaşım söz konusu. Osmanlı tarih yazıcılığında, yukarıda sözü edilen ilk yaklaşımla uyumlu olarak, derleme türleri arasında bir ayrıma gidilmeksizin tüm derlemeler ansiklopedi başlığı altında incelenmiştir ve özellikle 19 ve 20. yüzyıllarda batıdan bilgi transferi yapan bir takım derlemecilerin 18. yüzyıl ansiklopedistleriyle benzer bir iş yaptıkları ileri sürülmüştür. Bu tez ansiklopedileri özel bir derleme türü olarak ele alan yaklaşımı benimseyerek Fransız ve İngiliz ansiklopedileri ve ansiklopedistlerini sonrasında Osmanlı derlemelerini ve sözde Osmanlı ansiklopedistlerini incelenmektedir. Bunu yaparken hem Avrupa hem de Osmanlı ansiklopedi tarihi hakkında geçmişte yapılan bir takım çalışmalar eleştirilmektedir.

History of encyclopaedias is a very contradictory issue in academic literature. Many historians treat all compilations throughout the history, without sorting them, as encyclopaedias. On the other hand, for recent thirty years, there are some works which were written as opposed to above-mentioned approach by some historians. According to them, encyclopaedias firstly emerged at the end of the 17th century as dictionaries of arts and sciences. In the Ottoman historiography, all compilations are treated, in a similar way, as encyclopaedias. Moreover, especially the compilers in 19th and early 20th centuries who transferred knowledge from the West are called as encyclopaedists. According to these historians, Ottoman so-called encyclopaedists were influenced by 18th century French encyclopaedists. The first part of the thesis examines the history of encyclopaedias in the West and specially dwells on French and British encyclopaedists in line with the approach that encyclopaedias firstly emerged at the end of the 17th century as dictionaries of arts and sciences. The second part treats the history of Ottoman tradition of encyclopaedic compilation and also criticizes some academic works that were written on Ottoman science.