Bireysel belirleyicilerin algılanan etik problem ve etik niyetler üzerindeki etkisi: Küçük işletmelerde bir uygulama

Abstract

İş hayatında artan rekabet ve tüketicilerin bilinçlenmesi gibi nedenler, işletmelerin faaliyetlerinde etik yaklaşımın uygulanmasını zorunlu kılmaktadır. İşletmelerin çoğunda, kısa vadeli kâr hedefini gerçekleştirme güdüsüyle çeşitli etik dışı eylemlerde bulunulmaktadır. Oysa etik yaklaşımların orta ve uzun vadede müşteri bağlılığı yaratarak işletmenin hedeflerinin gerçekleşmesine yardımcı olduğu bilinmektedir. Bu çalışmada, işletmelerin etik yaklaşımlarda bulunmasına etki eden bireysel belirleyiciler üzerinde durularak, işletme sahipleri, pazarlama yöneticileri ve satış görevlilerinin hangi durumlarda daha yüksek etik yaklaşımlara sahip olduklarının belirlenmesine çalışılmıştır. Bu amaçla, Balıkesir ili Edremit Körfezi'nde bulunan beş ilçede küçük işletmeler üzerinde bir uygulama gerçekleştirilmiştir. 504 küçük işletme sahibi, pazarlama yöneticisi ve satış görevlisinden toplanan veriler, SPSS 16.0 ve AMOS 18.0 paket programları kullanılarak analiz edilmiştir.Çalışmada, bireysel belirleyici olarak kabul edilen dindarlık (religiosity), kişisel ahlak felsefeleri (personal moral philosophies), denetim odağı (locus of control) ve bazı demografik faktörlerin (cinsiyet, yaş, eğitim düzeyi ve işletmede çalışılan pozisyon) algılanan etik problem (perceived ethical problem) ve etik niyetler (ethical intentions) üzerindeki etkileri bir model yardımıyla incelenmiştir. Ayrıca, değişkenler arasındaki ilişkiler ve bireysel belirleyicilerin demografik faktörlere göre değişip değişmediği de bu araştırma kapsamına dahil edilmiştir.Araştırma bulguları, bazı bireysel belirleyicilerin demografik faktörlere göre farklılaştığını ortaya koymaktadır. Değişkenler arasındaki ilişkiler incelendiğinde, literatürdeki araştırmalarla benzer bulgulara ulaşıldığı görülmektedir. Bu noktada dikkate değer bulgulardan biri, kişisel ahlak felsefelerinden biri olan rölativizm ile diğer değişkenler arasındaki ilişkilerin araştırıldığı analizlerde, literatürdeki bulgularla örtüşmeyen bazı bulguların elde edilmiş olmasıdır.Araştırmanın teorik modeli yapısal eşitlik modeli ile test edilmiştir. Bu analiz sonucunda, rölativizm değişkeninin modelin anlamlılığını ortadan kaldırdığı görülmüş ve bu değişkenin modelden çıkarılmasına karar verilmiştir. Bu değişkenin çıkarılmasıyla model yeniden analiz edilmiş ve oldukça yüksek uyum iyiliği indeksi değerlerine ulaşıldığı görülmüştür. İstatistiksel olarak anlamlı bulunan bu model, dindarlık ve denetim odağının idealizm üzerindeki etkisini, dindarlık düzeyi ve idealizmin algılanan etik problem üzerindeki etkisini ve idealizm ve algılanan etik problemin etik niyetler üzerindeki etkisini ortaya koymaktadır.

Increasing competition and consumer awareness forced companies to adopt an ethical approach in business life. It is evident that many companies tend to apply ethically questionable practices in order to make profit in the short run. Indeed, it is evident that ethical business practices support firm objectives by creating consumer loyalty in the medium and long term run. This study aims to investigate individual characteristics that may affect the ethical business practices and to identify the conditions which cause higher ethical considerations among business owners, marketing professionals and salespeople. For that purpose, a field research is conducted among small enterprises located in the five districts of the Edremit Bay Area of Balikesir. Data collected from 504 small enterprise owners, marketing professionals and salespeople is analyzed by using SPSS 16.0 and AMOS 18.0 softwares.The impact of selected individual characteristics, (religiosity, personal moral philosophies, locus of control) and demographic factors (gender, age, education level and professional status) on perceived ethical problem and ethical intentions is examined by utilizing a model. Further, relationships among study variables and associations between demographic factors and individual characteristics are probed.Findings indicate some significant differences between the individual characteristics regarding demographic factors. Concerning the relationships between the study variables, findings affirm the results of previous research in the relevant literature. One particularly surprising finding is that the relationships between the relativism dimension as one of the personal characteristics, and other study variables do not support the previous findings of other researchers.The theoretical model of the research is tested by using structural equation modelling. Analysis results revealed that the relativism dimension does not fit the model. Thus, this variables is excluded from the model. Exclusion of the relativism dimension from the theoretical model significantly increased the model fit indices. The final model, which is statistically significant, exhibits the impact of religiosity and locus of control on idealism dimension; the impact of religiosity and idealism on perceived ethical problem; and finally the impact of idealism and perceived ethical problem on ethical intentions.