Dersim`de eğitim (1848-1908)

Abstract

Osmanlı'nın son dönemi merkezi iktidar, Dersim Sancağı'nda büyük bir imar ve inşa faaliyeti içerisine girmiştir. Bu durum yalnızca Dersim'e yönelik bir politika olmayıp, imparatorluk genelindeki gayretlerin bir yansımasıdır. Bu imar ve inşa faaliyetlerinin önemli bir ayağını da eğitim ve kurumları oluşturmaktadır. Bilindiği üzere Dersim bölgesi coğrafi açıdan merkezi idarenin sağlıklı oluşturulup, işletileceği bir mıntıka değildir. Merkezi iktidar, sancağın bir bölümünde kendisini kısmen hissettirmiş ise de iç bölgelere tam hâkim olduğunu ifade etmek mümkün görülmemektedir. Ancak bölgede yaşanan bütün olumsuzluklara rağmen başta ulaşım ve haberleşme olmak üzere, kışlalar, hastaneler, hapishaneler ve eğitim kurumları olarak nitelendirebileceğimiz sibyan mektepleri ve rüşdiye mekteplerinin bölgede tesis edildiğini görmekteyiz. Bu durum devletin bölgede var olabilme arzusunun bir tezahürüdür. İşte çalışma Osmanlı modernleşmesinde Dersim Sancağı sınırları içerisinde inşa edilen eğitim kurumlarıyla, bu kurumlarda istihdam edilecek olan personelin durumunu ortaya koymayı amaçlamıştır. Bu politika hayata geçirilirken, merkezi yönetimin ülke genelinde uygulamaya koyduğu anlayışın yanısıra, ayrıca Dersim özelinde nelerin nasıl ve ne zaman yapılması gerektiğine dair raporlar hazırlatılmıştır. Bu yönüyle kısmen yerel, Dersim'in şartlarına uygun eğitim alanında uygulanması gereken yol haritası çıkarılmıştır. Hazırlanan raporlarda Dersim Sancağı'nda eğitim alanında uygulanması istenenler ile yapılanlar arasında büyük bir benzerlik vardır. Diğer bir ifadeyle eğitim politikalarını, hazırlanan bu raporlar yerel düzeyde şekillendirmiştir. Dersim'deki eğitim politikalarını biz çalışmada iki boyutuyla ele aldık Birincisi yeni tesis edilen okullar ve ikincisi ise bölgede meskûnAlevi zümresinin Sünnileştirilmesi gayretleridir. Bu iki uygulama Dersim'deki eğitim alanında yapılan politikaların ayağını oluşturur. Ayrıca metin içerisinde bu eğitim uygulamalarının dönemsel durumu, başarı ve başarısızlık düzeyleri, bölge insanının bu faaliyetlere bakış açısı gibi birçok husus da irdelenmiştir. Metin içerisinde yukarıda ifade edilen konular üç başlık altında toplanmış olup, bulgular yine metin içerisinde verilmiştir. Elde edilen bulgular sonuç kısmında genel bir değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Çalışmanın ana kaynağını Osmanlı arşivlerindeki muhtelif tasniflerdeki orijinal kayıtlar ve diğer araştırma eserler oluşturmaktadır.Anahtar Kelimeler: Dersim, Eğitim, Modernleşme, Eğitim Kurumları, Eğitim Politikası.

In the last term of Ottoman, centralized power handled a big zoning and constructing activity in Dersim Sanjak. This situation was not a policy for only Dersim, but also a reflection of effort around the empire. Education and establishments are important elements of those zoning and constructing activities. As we know, geographically, Dersim province is not an area that centralized power can generate and run. Although centralized power made itself evident in some parts of Sanjak, it can't be said it is dominant in inner areas. But, despite all the negative things in area, we see that transportation, communication, military post, hospital, prisons, and education facilities as primary school and junior high schools are established in area. This situation is a manifestation of state's desire of existing in area. Here, the study is aimed to present the situation of education facilities and the staff employed there on Ottoman modernization in borders of Dersim. As this policy was actualised, with the idea which centralized power tried to apply around the country, some reports about Dersim, like what to do, when to do are prepared. With this aspect, partly a local route map is set appropriate to Dersim about education. In report, there is a big similarity between what was wanted to be applied and what was done about education. In other words, those reports changed locally the education policy. We handled education policies in Dersim in two aspects. First, the new established schools, second, the effort of transforming residential Alevi coterie to Sunni. Those two implementations are the bases of education policy in Dersim. Besides, seasonal situation of those education practices, the level of success and failure, the point of view of local people to those activities are examined in text. The subjects that mentioned above are in three topics and the findings are given in the text. Those findings are evaluated in conclusion part. The main sources of study are the original records of Ottoman archives in various regimentation and the other searching studies.Key words: Dersim, Education, Modernization, Education facilities, Eucation policy.