Mevlana düşüncesinde insan hürriyeti problemi (Mesnevi bağlamında)

Abstract

ÖZET Mesnevi bağlamında Mevlâna'nın insan hürriyetine bakışını incelediğimiz bu çalışma üç bölümden oluşmaktadır.Ayrıca Mevlâna'nın yaşadığı dönemin. sosyal,siyasî,ilmî durumunu,hayatını ve eserlerini konu edinen bir de `Giriş` kısmı bulunmaktadır. Bu çalışmanın birinci bölümünde, Mesnevi' de insan hürriyeti problemiyle ilgili olan akıl, cebr, ihtiyar, ihtiyat ve sebep kavramlarını ele aldık. îkinci bölümde Mevlâna'nın insan hürriyeti problemini nasıl değerlendirdiğini inceledik.Mesnevî'de insan hürriyetinin dayanaklarını ve bunun insanın varlık yapısıyla ilişkisini ele aldık.Tanrı tarafından yaratılan insan Mevlâna'ya göre fizikî alemle metafizikî alem arasında bulunan bir varlıktır.Akıl sahibi bir varlık olan insan irade ve inanma gücüyle tabiattaki diğer varlıklardan üstün bir konumda bulunmaktadır.Ancak maddî yönüyle tabiat aleminin kanunlarına bağlı olduğu için onun bu alandaki güç ve iradesi sinirlilik göstermektedir.însanın bir de metafizikî alemle irtibatlı olan ruhî yönü bulunmaktadır.Ruhî yönüyle metafizikî aleme açık olan insan için gerçek. anlamda hürriyetten ancak bu alanda bahsedilebilir.Mevlâna'ya göre maddî alemin engellerinden ve sınırlandırmalarından kurtularak ruhî olgunluğa ulaşan kişi gerçek anlamda hürriyete kavuşmuştur.Ancak insanın kendisinden hiçbir zaman müstağni kalamayacağı, kendi varlığıyla birlikte sahip olduğu tüm kabiliyet ve imkanları kendisine veren bir yaratıcısı vardır.Onun içinde insan hürriyeti meselesinin başka bir yönü Tanrı ve O'nun küllî iradesiyle ilgilidir.Bu nedenle bu bölümde Tanrı ve insan ilişkisine de yer ayırdık. Üçüncü bölümde,insan hürriyeti problemine genel olarak kelam,felsefe ve tasavvurun nasıl yaklaştığını ele alarak Mevlâna'nın görüşlerinin İslam düşüncesindeki yerini tespit etmeye çalıştık.O,metod ve meseleye yaklaşım tarzıyla filozoflardan ayrılmaktadır.Mevlâna insanın irade hürriyeti ve filleri konusunda kelam ekollerinden Maturidiliğin görüşlerini benimsemekle birlikte bu alandaki hürriyetin sınırlılığına inanmaktadır.Gerçek hürriyet ise Mevlâna'ya göre ancak ruhî boyutta yaşanabilir.Bu hususta ise onun sûfı düşünceyi benimsediği görülmektedir.

SUMMARY This study contains three main parts which examine Mavlana's points of view about the freedom of human in terms of Mathnawi.There is also an introduction part which includes Mavlana's studies, his life and social,political,scientific condition of the age he lived in. In the first part of this study, we tried to examine the consepts of mind,coercion,freedom of selection, precaution and cause which we are all related to the problem of human freedom according to Mathnawi. In the second part of this study, we examined how Mavlana had considered the problem of human freedom.We also handled the basis of human freedom and it's relation with the form of human existance.According to Mavlana,human created by God is a being between physical and metaphysical world.Human stands in a high position compared to other creatures in terms of his will and strength of belief.Howewer,human's will and determination is limited because of the fact that he conforms to rules of the natural world physically.There is also a psychological side of human related to metaphysical world. We could mention the real freedom inside the border of the physical universe. According to Mavlana,human can reach the real freedom by means of getting free from the limits of physical world.Howewer,it's clear that human has a creater who gives all the abilities and chances to him. For this reason,the problem of human freedom is related to God and his will power, so we mentioned the relationship between God and humanbeing in this section. In third part,we tried to determine the importance of Mavlana's opinions in Islamic thought by handling how scriptures,philosopy and islamic mysticism had approached human freedom.Mavlana differs from the philosophers in terms of how he had approachmed to the problem.He adopted the belief of Maturidi about the freedom of will and action.He belives that freedom is limited in this sense. The real freedom,according to him can be feelt only in psychological dimension.In this respect,it's seen that he had accepted the sufi thoughts.