Hicri 1266-1269 (M. 1849-1852) tarihli Çanakkale şer`iyye sicilleri ışığında Çanakkale`nin sosyo-ekonomik yapısı

Abstract

Ill ÖZET Tarihi kaynaklarımızdan en önemlilerinden birisi de Şer'iyye Sicilleri'dir.Bu sicillerin yardımıyla Kale-i Sultaniye'nin, sosyal, iktisadi ve idari, hatta siyasi yapısı hakkında bilgi sahibi olmak mümkündür. Her merkezde, mahallin kadısı tarafından tutulup kronolojik bir sıraya göre tanzim edilen Şer'iyye Sicilleri, tarihin malzemeleri açısından temel kaynaklardan sayılmaktadır. Özelliklede konu bizim çalışmamızda olduğu gibi, şehir tarihine dair ise vazgeçilmez kaynaklar niteliğindedir. Milli Kütüphane Arşivi'nde çeşitli vilayetlere ait Şer'iyye Sicilleri arasında Kale-i Sultaniyye'ye mahsus otuz defter vardır. Ayrıca bugün itibariyle Kale-i Sultaniyye il sınırlan içerisinde kalan Bayramiç'in altı, Ezine'nin altı, Biga'nın da onüç defteri bulunmaktadır. Çalışmamızda ele aldığımız, Kale-i Sultaniyye'ye mahsus olan otuz defterden birisi olan, arşivdeki yüzelli iki nolu defterdir. H. 1266-1269 (M. 1849-1 852) yıllan arasısını kapsayan defter, doksan varak olup yüz seksen sayfadır. Yüz elli yedi ve yüz yetmiş dördüncü sayfalar tamamen boş bırakılmıştır. Kayıdlarda tam bir düzenliliğin olmadığı defter rik'a türü yazı ile yazılmıştır. Defterde okunamayan kelimeler de çıkmıştır. Transkripsiyonu yapılmış belgeleri de çalışmamıza koyduk ki, okuyucu belgenin aslına tezelden ulaşabilsin. Transkripsiyonu yaparken; (s) (9) () harflerini (A) şeklinde gösterdik; okuyamadığımız kelimelerin yerlerine (?) işaretini koyduk; metindeki kendi ilavelerimizi de [...] içerisine yazdık. Transkripsiyonu yaparken ve belgeleri yazarken, mümkün olduğu kadar defterdeki düzeni muhafaza etmeye gayret gösterdik. Terekelerdeki mal bedellerinin soldaki kuruşu sağdaki de parayı ifade ettiğini tesbit ettik. Bizde aynı düzeni defterimize yansıttık. Katibin boşluklar bırakarak yaptığı düzenlemeyi biz virgüllerle gösterdik.IV Çalışmamızda esas aldığımız yüz elli iki nolu defterde toplam beş yüz sekiz belge tesbit ettik. Bunlardan yetmiş dördünün Hüccet, yetmiş birinin İlam; yedisinin Ferman; yüz kırk yedisinin Kayd; ikisinin Berat; yüz elli sekizinin Tereke; kırk dördünün Muhasebe; üçünün Murasele; ve ikisinin de Temessük olduğu anlaşılmıştır. Kale-i Sultaniyye'nin şehir tarihine katkısı olması amacıyla başladığımız bu çalışmamız, sonunda emin olduğumuz ve özellikle belgeler ile tesbit edebildiklerimizi dikkate aldık. Kale-i Sultaniyye'nin yakınçağ dönemi açısından yaklaşık günümüzden yüzelli yıl evvelinin, idari, sosyal, kültürel, ekonomik ve askeri yapılan açısından temel sonuçlan tesbite çalıştık. Bin sekiz yüz ellilerin Kale-i Sultaniyye'si, Biga Sancağı 'na bağlı bir kaza durumundadır. Kaza merkezinde sekiz mahalle mevcud olup bunlardan beşi müslim, diğer üçü ise gayr-i müslim mahallelidir. Kazaya bağlı obalar, köyler, nahiyeler, bulunmaktadır. Ekonomik yapı açısından, Kale-i Sultaniyye'de yaşayan müslim ve gayr-i müslimlerin meslek grupları, alacak ve verecekleri, bölgede yetiştirilen ürünler ve hayvancılık, belgelere bağlı kalınarak aktarıldı ve dipnotlarla bu belgeler gösterildi. Bu dönem Kale-i Sultaniyye'de yaşayan insanların, kıyafetleri, bıraktığı mallar, isimleri ve unvanları belirlenerek belgelerle ortaya kondu.. Stratejik bir coğrafyada bulunan Kale-i Sultaniyye'deki askeri yapı açısından günümüzde olduğu gibi, yüzelli yıl evvelinde de Garnizonu oluşturan Boğaz Komutanlığının bulunduğu görüldü. Ayrıca, boğazı korumaya yönelik olarak her iki yakada oluşturulan tabyaların bulunduğu, yine bu gün de varlığını sürdüren, boğazın savunmasında kullanılmak amacıyla inşa edilen kalelerin bulunduğu görülmüştür.

SUMMARY The Register of Şer'iyye is one of our most important historical sources. It is so possible to get information about not only social, economical and administrative structures but also political structures due to the Register. The Register of Şer'iyye, which was taken down in chronological order in each center by `Kadi,` is accepted as a basic source. If it is about the urbanic history, like our study, it must be a vital source. There are thirty regirsters of Kale-i Sultaniye among the Registers of many provinces in the National Library Archives. Furthermore, there are thirteen Registers of Biga, Ezine and Bayramiç, which were in the border of Kale-i Sultaniye. In this study, I am going to deal with the one hundred fifty second register, which is one of the thirty Registers about Kale-i Sultaniye. The Register of the years between 1849 and 1852 ( H. 1266-1269) consists of one hundred and eighty pages or ninety papers. The one hundred and fifty seventh and the one hunred and seventy fourth pages are completely empty. We can't say that the register is in complete order. The register is written in rik'a. There are also some illegible words in the Register. I add the documents, which were transcribed, to my study so that the readers can get the origins of the gocuments easily. Throughout the transcription, I write (^), (9), (5) as ( A) ; write (?) instead of illegible words ; I write my supplement to the text inI endeavoured to keep the order of the register as much as possible while I was transcribing and writing the documents. I found out that the numbers on the left are `kurus` and the ones on the right are `para` in the property of the heritage. I used this system in my study. The clerk had organized a system leaving blanks and I put commas instead of these, blanks.Five hundred and eight documents were found out in the one hundred and fifty second Register in my study. It was brought out that seventy four of them are `Hüccet`, seventy one of them are `İlam`; seven of them are `Ferman` ; one hundred and forty seven of them are `Kayd` ; two of them are `Berat`; one hundred and fifty eight are `Tereke`; forty four are `Muhasebe`; three of them are `Murasele` and two of them are `Temessük`. In this study, I took into consideration the certain documents in order to make a contribution to the urbanic history in Kale-i Sultaniye. We tried to get some information about the administrative, social, cultural, economical and military structures one hundred and fifty years ago. Kale-i Sultaniye in 1850's was a `Kaza` of Biga Sancak. In the center of the `Kaza`, there were eight quarters; five of them were Muslim and the others were Non-Muslim. In addition, there were nomad families, villages and sub-districts. The jobs of both Muslims and Non-Muslims living in Kale-i Sultaniye, their credit and debt, crops and stock-breeding are mentioned dependent on the certain documents. By the way the names of the documents are shown as footnotes. Moreover, the way of people's wearing living, in Kale-i Sultaniye in this term, their property, their names and their titles are put out with the help of the documents. It is also found out that the Commandership of Çanakkale Strait existed one ?» hundred and fifty years ago in Kale-i Sultaniye, which is in a strategical area. Besides, I find out that there were some bastions on both sides to protect the Strait and the Castles were built up to defend the Strait.