Türkiye`de sağlık alanında kullanılmak üzere bir sosyoekonomik indeks denemesi

Abstract

AmaçBu çalışmanın amacı sağlıkta eşitsizlik ve nedensellik araştırmalarındakullanılabilecek hane temelli kolay sorgulanabilir geçerli sosyoekonomikdurum (SED) değişkenlerini veya değişken gruplarını (indeksler)oluşturmaktır.Gereç ve YöntemBu yöntemsel (metodolojik) araştırmada 1999 ve 2005 Manisa Nüfusve Sağlık Araştırması (MNSA) 0-59 ay çocuk, 15-49 yaş kadın, hane vekonut veri setleri kullanılmıştır.Bu çalışmada beş basamak izlenmiştir:1-Kaynakça araştırması ile potansiyel bağımsız ve bağımlıdeğişkenlerin belirlenmesi;2-Bağımsız (SED) değişkenler ile bağımlı değişkenler arasındaki tekdeğişkenli ilişkilerin gösterilmesi;3-Bağımsız (SED) değişkenler ile bağımlı değişkenler arasındaki çokdeğişkenli ilişkilerin gösterilmesi;4-SED değişken gruplarının (indeks) oluşturulması;5-Oluşturulmuş olan indekslerin bilinen gruplar yöntemi ile (bağımlıdeğişkelerdeki ilişkiler) MNSA veri setlerinde sınanmasıdır.Kaynakça araştırmasında SED değişkenleri temel ve dolaylıdeğişkenler olarak sınıflandırılmıştır. İndekslerde yer alması olası temelpotansiyel bağımsız değişkenler ,hane reisinin iş/mesleğine dayalı sosyalsınıfı, kadının sosyal sınıfı, hanenin en iyi sosyal sınıfı, kadın ve erkek eğitimiolarak belirlenmiştir. Dolaylı değişkenlerden ise sosyal sigorta, yaşamıkolaylaştırıcı değişkenler (dayanıklı tüketim malları) analizlere dahil edilmiştir.112Bu değişkenlerle önceden belirlenmiş olan bağımlı değişkenler (hanedeçocuk ölümü, doğumun yapıldığı yer ve 15-49 yaş grubundaki kadınınalgıladığı sağlık) arasındaki istatistiksel ilişkiyi ortaya koyabilmek ve bağımsızdeğişken sayısını azaltabilmek amacıyla, tek değişkenli analizler yapılmıştır.Tek değişkenli analizlerden sonra çok değişkenli (Lojistik Regresyon)modeller oluşturulmuştur.Tek değişkenli analizler ve çoklu analizler sonucunda çocuk ölümü,doğumun yapıldığı yer ve 15-49 yaş grubundaki kadının algıladığı sağlıküzerinde etkili en önemli değişkenin kadın eğitimi olduğu sonucunavarılmıştır. Bu nedenle oluşturulan tüm indekslerde kadın eğitimikullanılmıştır. Bunun yanında gerek kaynakça araştırmasında gerekse teklive çoklu çözümlemelerde hane reisinin mesleği/işi temelinde oluşturulansosyal sınıfın da indekslerde yer alması gerektiği ortaya çıkmıştır. İndekslerinoluşturulmasında Boratav'ın kentsel sosyal sınıf profili ve diğer bazı uluslararasıSED göstergelerinden yararlanılmıştır.Kadın eğitimi ve hane reisinin sosyal sınıfı değişkenlerindenyararlanarak eşit, eğitim ve sosyal sınıf ağırlıklı üç farklı indeks modeligeliştirdik. Eşit Ağırlıklı Sosyoekonomik İndeks A ve Sosyal Sınıf AğırlıklıSosyoekonomik İndeks A'da kaynakçayı, Eğitim Ağırlıklı Sosyoekonomikİndeks A'da ise bulgularımızı ön planda tuttuk: Eşit ağırlıkta ülkemizde dekullanılan VERİ Sosyo-Ekonomik Statü İndeksi, sosyal sınıf ağırlıktaHollingshead Sosyal Durum ve Sadeleştirilmiş Barratt Sosyal Statüİndeksleri, eğitim ağırlıkta ise bizim çalışmamızın analizlerinin sonucunda,kadın eğitiminin en önemli değişken olması göz önüne alınmıştır. Ayrıca,hane reisinin sosyal sınıfı yerine hanenin en iyi sosyal sınıfını kullanarak aynıformatta üç farklı indeks daha oluşturduk.Çalışmanın son aşamasında, geliştirilen indeksler ile belirlenmişbağımlı değişkenler arasında beklenen açıklayıcı ilişkilerin sınanması içinbilinen gruplar geçerliliği (kriter geçerliliği) (Foundations of Clinical Research)olarak ifade edilen yaklaşım kullanılmıştır (Eğimde Ki kare ve Mann Whitey Utestleri).Bulgular ve SonuçSED içinden kadın eğitimi ve hane reisinin iş/mesleğine dayalı sosyalsınıf değişkenlerinin, kadın ve çocuk sağlığı ile ilgili bağımlı değişkenlereduyarlı değişkenler olduğu ortaya çıkmıştır. Bu iki temel değişkendenoluşturulan indekslerin sınayıcı (bağımlı) değişkenlerin alt kategorilerineduyarlı olduğu gösterilmiştir.Epidemiyolojik ifade ile bu araştırmada oluşturulan SED indekslerikadın ve çocuk sağlığı göstergeleri ile ?doz-yanıt? ilişkisini vermiştir. Buindeksler bu özellikleri ile söz konusu araştırmalarda tek başına bir SEDdeğişkeni olarak kullanılabilir. Araştırmada oluşturulan indeksleri sınayan(bağımlı) değişkenler (kadın ve çocuk sağlığı göstergeleri) nedeniyle buradaönerilen sosyoekonomik durum indekslerinin de kadın ve çocuk sağlığıalanında yapılan araştırmalar için geçerli olduğunu, diğer sağlık göstergeleriile bu indekslerin kullanımında bu durumun göz önüne alınması gerektiğiniözellikle belirtmek gerekir.Anahtar Sözcükler: Sağlık araştırmaları, sosyoekonomik indeks,sosyoekonomik değişkenler, sosyoekonomik durum, sosyal sınıf.

ObjectiveThe purpose of this study is to form a valid and -easy to applyhousehold-based index of socioeconomic status (SES), to be used in theinequalities in health studies and in causality researches.Materials and Methods0-59 month aged children, reproductive aged (15-49) women andhousehold data bases of Manisa Population and Health Surveys (MPHS)1999 and 2005 were used in this methodological type study.The methodology of this study was composed of 5 steps:1- The determination of the potential dependent and independentvariables by literature search.2- The demonstration of the relationships between dependent andindependent (SES) variables by univariate analysis.3- The demonstration of the relationships between dependent andindependent (SES) variables by multi-variate analysis.4- Establishement of SES variable groups (index), and5- To test the relationships of dependent (test) variables with newestablished SES indexes on MPHS data bases by known groups method.During literature search, the SES variables are classified as essential(direct) and indirect SES variables. The possible potential essential variablesare ?social class based on occupation of head of the household?, ?socialclass of woman?, ?best socail class of the household?, and education of manand woman. Among indirect variables, ?social insurance? and ?resistantconsumption goods? are included to the analysis. Univariate analysis wereperformed in order to show the statistical relationships with SES variablesand the predefined dependent variables (such as presence of child mortalityin the household, the place of labour and perceived health of 15-49 agedwomen in the household) and decrease the number of independent SESvariables in the indexes. Following univariate analysis multivariate (LogisticRegression) models were set up.As a result of univariate and multivariate analysis, the most significantvariable that explain the variability on the dependent variables was womaneducation. So, woman education was included in all of the variablecombinations (index models). In addition to woman education, based on bothliterature evidence and univariate and multivariate analysis ?social class?based on occupation of head of the household was also incorporated to theindexes. During the formulation of the indexes, Boratav Social Class modelawas used in addition to a number of international SES measures in theliterature.By utilizing SES variables such as woman education and the socialclass of the household we developed three different index models which hasequal weights of woman education and social class. Literature findings wereused during the development of ?equal weights socioeconomic index A? and?Social Class weighted socioeconomic index A? whereas ?Woman educationweighted socioeconomic index A? were developed based on our findings.During the development of equal weights index V.E.R.İ Socioeconomic index,Hollingshead social condition index and Barratt social status indexes wereused which have beed used in Turkey. In addion to these models, threealternative indexes were developed by substitution of the ?best social class ofthe householed? instead of ?social class of the householed.During the last phase of the study known groups method (criterionvalidity) was used in order to test the expected relationships between thedeveloped indexes and dependent variables by using trend Chi square andMann Whitney U test)Results and ConclusionThe SES variables such as woman education and social class werefound to be sensitive to the woman and child health related dependent116variables. The index model generated from both of these SES variables werealso found sensitive to the sub-categories of test (dependent) variables.By using epidemiological terminology we can say that the newdeveloped indexes gave dose-respose relationships with test variables. So,these generated indexes may be used independently as SED variavles in thefollowing researches. Based on the type of the dependent variables (e.g.women and child health measures) that were used to test the performance ofthe indexes developed in this study, we can say that the proposed indexeshere can be regarded as valid only on the women and child health measures.In other words we can say that these indexes should be interpreteed withcaution when used to discriminate sub-categories of the health measuresother than women and child health indices.Key words: Health surveys, socioeconomic index, socioeconomic variables,socioeconomic status, social class.