Yaşlıların yaşlılık algısı ve sağlıkla ilgili yaşam kalitesini etkileyen faktörler

Abstract

Yaşlılık, süregen hastalıkların artışı ve bunun yol açtığı sağlık sorunları, aktivite azalması ve artan bağımlılık; yaşlılın çevresindekiler ile olan iletişimin çeşitli nedenlerle kısıtlanması; bizzat yaşlanmanın yol açtığı psikolojik sorunlar ve yaşamın sonuna yaklaşma duygusu nedeniyle Algılanan Sağlığın ilgi alanına girmektedir.AMAÇ:Bu çalışmanın amacı Manisa'nın seçilmiş kentsel, kırsal ve yarı kentsel bölgelerinde (Muradiye Sağlık Ocağı Bölgesi ,Manisa merkez 10 nolu Sağlık Ocağı Bölgesi, Barbaros Sağlık Ocağı Bölgesi) yaşayan yaşlıların özelliklerini ve sağlık algılarını, yaşlılıkla ilgili algı ve tutumlarını tanımlamak ve yaşlılık algısını ve yaşlıların yaşam kalitelerini etkileyen değişkenleri ortaya koymaktır.GEREÇ-YÖNTEM:Bu araştırma kesitsel tipte bir çalışmadır. Araştırmanın merkez ilçedeki değişik sosyoekonomik özelliklere sahip olan Muradiye Sağlık Ocağı (kırsal), bölge olarak Barbaros Sağlık ocağı (yarı kentsel) 10 nolu sağlık ocağı (kentsel) bölgelerinde yürütülmüştür. Araştırma evrenini 2596 yaşlı oluşturmuştur. Örnek büyüklüğü hesabı ve örnek seçiminde basit rasgele küme örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Örnek büyüklüğü 510, araştırmaya katılım oranı % 69.6 olmuştur. Araştırmanın verileri 12.2007-2.2008 tarihleri arasında, oluşturulan anket formu aracılığıyla, yaşlıların evlerinde yüz yüze görüşme yöntemi ile toplanmıştır.Araştırmanın bağımlı değişkenleri:Dünya Sağlık Örgütü Genel Yaşam Kalitesi Anketi Kısa Form (WHOQOL-Bref) ve WHOQOL Genel Sağlık ve Yaşam Kalitesi boyutu; Dünya Sağlık Örgütü Yaşlılarda Yaşam Kalitesi Modülü (WHOQOL-OLD), ve DSÖ-Avrupa Yaşlanma Tutumu Anketi (AYTA) dır.Sosyodemografik özellikler, konut özellikleri, alışkanlıklar, olanaklar ve sosyal ilişkiler, Sağlık durumu ve hastalanma (halen ve geçen yılsa göre sağlık durumu değişimi, eşlik eden hastalık vb.) ve Sağlık kurumuna Başvuruyla ilgili Değişkenler, günlük yaşam aktivitesi (Katz indekis ile) aşatırmanın bağımsız değişkenleridir.Tek değişkenli çözümlemelerde Student's t testi ve Etki büyüklüğü (Effect Size) , parametrik test varsayımlarını karşılayamayanlarda Wilcoxon İşaret Sıra testi (Mann Whitney U, parametrik varsayımlarının karşılandığı değişkenlerde- ANOVA ve Post Hoc Tukey B, parametrik varsayımlarının karşılandığı değişkenlerde- non parametrik ANOVA (Kruskall Wallis ANOVA); kategorik değişkenlerde ki kare önemlilik testleri,Çok değişkenli çözümlemelerde Doğrusal ve Lojistik Regresyon yaklaşımları kullanılmıştır. Veriler SPSS 10.0 paket programı ile işlenmiş ve çözümlenmiştir.BULGULAR:Yaşlıların yaş ortalaması 73.00±6.38(min:65, max:98) ; %67.2 si kadın, 38.2 si erkektir. %52'si herhangi bir okuldan mezun olmamış, % 34.4 ü okuma yazma bilmemektedir. %21'inin sosyal güvencesi, %10'unun sağlık güvencesi yoktur. %41'i kendini yoksul olarak algılamaktadır. Yaşlıların %20'si yalnız, %75'i kentte, yaklaşık %10 u gecekonduda yaşamaktadır. %74'ü haftada en az bir kez çocuk veya torunuyla %53'ü de akrabalarıyla görüşebilmektedir. %94'ü ailesinin kendine karşı davranışından hoşnuttur. %6'sı evde yakınlarından kötü muamele görmektedir. Yaşlıların ancak %12 si en az hafta bir düzenli yürüyüş yapmaktadırlar. Yalnızca %18'inin bir kronik hastalığı yoktur., %19'u son bir yıl içinde hastanede yatarak tedavi görmüştür. % 34 ü bir önceki yıla göre sağlığının daha kötü olduğu, %11'i daha iyi olduğunu bildirmiştir. Yalnızca %34'ü sürekli sağlık hizmeti alabildiğini belirmiştir. Yaşlıların %77'si evdeki bakımlarını yeterli bulmaktadır.Çözümleyici Bulgular değerlendirildiğinde:AYTA Psikolojik Kayıp alanı ile yaş, yaşanılan bölge, aile bireyleri ile ilişkilerin sıklığı, yaşamda bağımsız ve aktif olabilmek, sağlık algısı ve sağlık hizmetine ulaşabilirlik arasında doğrusal bir ilişki vardır. Yaş ve aktif ve bağımsız olabilmek, psikolojik kayıptan etkilenirken psikolojik gelişmeden etkilenmemektedir. Sağlık hizmetine ulaşabilirlik ve sağlık hizmet sürekliliği Psikolojik Gelişme alanından daha da çok etkilenmektedir. Bedensel değişim alanında ise erkeklerin skorları kadınlardan daha yüksek bulunmuştur. Arkadaşlarla görüşme yalnızca Psikolojik Gelişmeden, yani olumlu algıdan etkilenirken, Akrabalarla görüşme, gerek Psikolojik gerekse Bedensel değişim algısını etkileyen en önemli değişken olmuştur. Katz ölçeği bedensel değişim ve psikolojik kayıp boyutundan etkilenmektedir. AYTA Bedensel değişim boyut skoru analizlerde hemen hemen tüm sosyoekonomik, sosyal yaşam ve sağlık hizmetlerine ulaşılabilirlik ile ilgili değişkenlerle istatistiksel açıdan anlamlı sonuçlar vermiştir.GSYK bağımlı değişken olarak alındığında yaş ve cinsiyet dışındaki hemen tüm değişkenlerle anlamlı ilişkiler saptanmıştır. Kronik hastalığı olmayanların yaşam kalitesi daha yüksektirWHOQOL-Bref ?Bedensel alan?a en fazla etkili olan değişkenler, ileri yaşta olmamak, erkek olmak, eğitimli, üst sosyoekonomik düzeyde yer almak, yerleşik yaşam düzeni olamak, yürüyüş yapmak, çocuk torunla görüşmek, evde bakımını yeterli bulmak, sağlık hizmetine ulaşabilmek ve sürekli sağlık hizmeti alabilmek, kronik hastalığı az veya hiç olmamak, son bir ay yatarak tedavi görmemektir. Psikolojik alan üzerine hemen tüm değişkenler etkilidir ancak çoklu analizlerde sosyoekonomik düzey, iyi bir ev ortamı, hasta olmamak ve sağlık hizmetinden yararlanmak bu alanı etkilemektedir. Sosyal ilişkiler alanını diğer WHOQOL alanlarından ayıran temel özellik sosyal ilişkilerin yaşlılarda cinsiyet, gelir durumu ve sağlık hizmetlerinden, diğer alan skorları kadar etkilenmemiş olmasıdır. Çevre alanı, başta sosyoekonomik değişkenler olmak üzere, günlük yaşam aktiviteleri ve sağlık hizmetlerine ulaşılabilirlik ve hizmet sürekliliği değişkenleri ile anlamlı sonuçlar vermiştir.Sosyoekonomik değişkenlerine WHOQOL-Old'ün geçmiş,bu gün ve gelecek faaliyetleri alanı dışındaki tüm alanları duyarlıdır. WHOQOL-Old Duyusal yetiler alanı üzerine etkili olan temel değişkenler evde bakım ile ilgili değişkenlerdir. Otonomi alanı üzerine olumlu etkisi olan temel değişkenler hasta veya engelli olmak, kadın cinsiyette olmak, kırsal veya yarı kentsel alanda yaşamaktır. WHOQOL-Old alanları içinde duyusal yetiler, otonomi ve geçmiş,bugün ve gelecek faaliyetleri alanları potansiyel bağımsız değişkenlere, bundan sonra tartışacağımız sosyal katılım, ölüm ve ölmek ve yakınlık alanlarında olduğu kadar yaygın düzeyde duyarlılık göstermemişlerdir. Kırsal alanda yaşamak, eğitimli olmak, müstakil evde olmak, her gün kitle iletişim araç kullanımı, çocuk torunla görüşmek, sağlık hizmetine kolay ulaşabilirlik, günlük yaşam aktivitelerinde bağımsız olmak sosyal katılım skoru ile ilişkili bulunmuştur. WHOQOL-Old?Yakınlık? alan skoru, hastalanma ve engellilik ve sağlık hizmetleri sürekliliği dışındaki tüm değişkenlerle ilişkili çıkmıştır.Bir önceki yıla göre sağlıktaki değişim algısının hemen tüm yaşlılık algı, tutum ve yaşam kalitesi değişkenlerine duyarlı olduğu bulunmuştur.Bu araştırmada varılan temel sonuç, yaşlılarda, algılanan sağlık ve yaşam kalitesinin sosyoekonomik, hastalanma ve sağlık hizmetleri ile ilgili değişkenlere duyarlı olduğudur. Daha alt sosyal sınıfta olmak, sağlık hizmetlerine daha güç ulaşabilmek ve sürekli evde ve sağlık kurumunda bakım ve hizmet alamamak yaşlılık tutumu ve algısı ve algılanan sağlık ve yaşam kalitesi üzerinde olumsuz etkidedir.ÖNERİLERGerek toplum gerekse kurumsal düzeyde, yaşlılarda sağlık düzeyinin izlenmesi ve yaşlılara sunulan bakım ve sağlık hizmetlerinin değerlendirilmesinde algılanan sağlık ve yaşam kalitesini değerlendiren araçlar diğer nesnel izlem ve değerlendirme kriterlerine ek olarak kullanılmalıdır. Alt sosyoekonomik düzeydeki yaşlılar ve kentlerde yalnız yaşayan yaşlılar özel risk gruplarını oluşturmaktadırlar. Toplum programlarında bu gruplar dikkate alınmalı düzenli izlenmelidirler.

INTRODUCTIONPerceived health concerns with the old age because of increased cronical diseases and caused health problems, decreased activity and increased dependency, the limited environmental correspendence , psychological problems caused by aging and the idea of getting to the end of life.PURPOSEThe aim of this study was to define the olds properties, health perceptions,aging perceptions and attitudes to aging,and to figure out the variables effecting the aging perception and health quality of the olds, living in the rural, urban, and in the periurban sitesMATERİALS AND METHODThis was a cross sectional study progressed at the Muradiye Health center district (rural),Barbaros health center district(preurban) and 10 no. Health center district(urban). The population of the study was 2596 olds. For calculating the sampling size and choosing the sample simple random group sampling method was used. The sample size was 510,and the contribution rate was %69.6. the data of the study was collected at 12.2007-2.2008, via a performed questionaire , and face to face performing method.The dependent variables of the study:(WHOQOL-Bref) and WHOQOL general health quality facet; (WHOQOL-Old), and E_AYTA ( European Aging And Attitude Questionaire)Sociodemographical properties, residence properties, habituals, possibilities, social relationships,health conditions and getting ill,( health change according to the previos year), the variables related to attending to the health institutions, the daily life activity variables, were the independent variables of the study.Mann whitney u in non parametric conditions, student?s t test, effect size, ANOVA, Post Hoc Tukey?s b, Kruskall Wallis (nonparametric), chi square test, logistic regretion model , lineer regretion model were used in the analysis. The data were evaluated via 10.0 program for Windows.RESULTSThe olds? mean age was 73.0±6.38(min:65, max:98) ,%67.2 women, %38.2 men,%52 non literatured,%34.4 nonreader and nonwriter. %21 olds didn?t have a social security and%15 didn?t have a health security. %41 olds perceived themselves as poor. %20 of the olds ware living alone,%75 were living in the urban area,%10 of the olds were living in slums of the suburban areas of the study district. The olds? %74 were in close relationship with their children, %53 with their relatives at least once per a week. The %94 of the olds were pleased with their families attitudes to themselves. %6 of the olds were receiving bad attitudes from their relatives.The olds only %12 were walking at least once per a week. %18 of the olds didn?t have a chronical disease,%19 were hospitalised in the past year,%34 olds said that they perceived their helth worse according to previous year and %11 of the olds said that they perceived their health better. Only %34 of the olds could receive continious health service,and %77 of the olds found their home care as sufficient.According to the analysis, there was a lineer relationship between age,living area, the relationship frequency with the family members, being active and independent in life,perceived health, attendence to health services and AYTA psychological negativeAge and independency were not related with psychological positive.Access to health services and health service continuity were related with psychological positive.İn the physical domain men got higher scores than women. While meeting with friends were only related with psychological positive domain, being in correspendance with the relatives was the important variable related with psychological and physical domain scores. Katz index was affected by physical and psychological negative domains.AYTA physical domain skor showed significant associations with socioechonomic, social life and attaining health services? variables.When General health quality facet was taken as a dependent variable, significant relationship was found with all independent variables except age and gender. The ones who didn?t have a chronical disease had higher life quality.The most important variables effecting WHOQOL_Bref physical domain were not being older old,men,literatured,high socioechonomic status,living in the same residence,walking, meeting with children, sufficent home care, attaining to health services, continious health care usage, not having chronical disease, having a good ill health in the past month.Nearly all of the variables were affected psychological domain, however in the multiple analysis socioechonomic status, a good living home conditions, not being ill, attaining to health services affected this domain.Social relations domain was not affected by gender, income,health services while other domains did so.Environment domain showed significant relationship with socioechonomic, daily life activities, attaining to health services,service continuity variables.Except for WHOQOL_Old past present and future activities domain, all of the remaining domains of WHOQOL_Old showed significance with socioechonomic variables.WHOQOL_Old sensory abilities domain was affected by home care variables.WHOQOL_Old autonomy domain was affected by being handicapped, woman gender,living at the rural or preurban sites.WHOQOL-Old sensory abilities,autonomy and past-present-future activities domains were not sensitive to potantial independent variables while the other domains were sensitive.With the social participation domain, living in the rural area,being literatured, living independent housing, using social relationship materials, being with children, attending to health services easily, independency in daily living activities variables showed significance.WHOQOL_Old intimacy domain score, showed significant relationships with all variables except getting ill during the past month, handicapped, health care continuity variables.Health change perception according to past year was sensitive towards health quality and aging attitude domains.Health quality and aging perceptions of olds were sensitive to socioechonomic, sickness and health service variablesBeing in low social status, attending hardly to health services, noncontinuity in the health care usage affects aging attitudes, perceived health and health quality.SUGGESTİONS:The tools that are evaluating perceived health,health quality in the public and institutional level must be used with the other evaluating criterians.The older people who are in the lower social status and the ones living alone in the urban sites are special risk groups. In the social programs these groups must be cared and systematically observed.