Türkiye dış ticaret sisteminin serbestleşme süresince GATT ve AB`nin rolü

Abstract

Ülkemizin GATT'a üyeliği ile başlayan ve AB ile kurulan ortaklık ilkesi ile devam eden süreçte (1950-1996), dış ticaret sistemindeki serbestleşme çabalarının konu alındığı bu çalışmada temel amaç Türkiye dış ticaret sisteminin ne kadar serbestleştirilebildiği ve uygulanan serbest dış ticaret politikalarının ne derece etkin olabildiğidir. Araştırma boyunca kullanılan yöntem, öncelikle ülkemiz dış ticaret göstergelerinde ortaya çıkan değişimlerin neden sonuç ilişkisi içinde değerlendirilmesi ve ulaşılan sonuçların regresyon analizleri ile matemetiksel olarak ispatlanması olmuştur. 1980 öncesinde ithal ikaneci ve korumacı bir-dış ticaret politikası izleyen Türkiye, sanayi altyapısını önemli ölçüde oluşturmuş, fakat oluşturulan sınai baz dış rekabetten uzak tutulduğu için mevcut ihracat potansiyeli gerektiği şekilde değerlendirilememiştir. 1980 sonrasında ise yeni üretim kapasiteleri yaratılmadan, ithal ikameci dönemde oluşturulan sınai baz, yüksek kapasite kullanım oranlarıyla değerlendirilmiş ve ihracat artışı ara malları ithalatında görülen genişlemenin de teyit ettiği şekilde mevcut kapasitelerin kullanımına dayalı olarak ortaya çıkmıştır. Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde, ithalat bağımlılığının büyük ölçüde yatırım mallan üzerinde oluşması olağan kabul edilirken, ülkemizdeki ithalat bağımlılığı ara malları üzerinde yoğunlaşmış durumdadır. Bu gelişme, ihracat artışının geleneksel sektörler üzerine yoğunlaşmasına neden olan ve ihracattaki yapısal değişimi engelle yen en önemli etkendir. Diğer taraftan, 1989 dan itibaren ihracat gelirindeki artış oranının üzerinde yükselme gösteren ithalat harcamaları; ihracat sektörlerinin, ekonomi için gereken ithalatı sürekli olarak finanse edebilecek bir yapı kazanmadan önce kambiyo rejiminde ger çekleştirilen serbetleşme nedeniyle ortaya çıkmıştır. Bu yüzden kısa vadeli sermaye hare ketleri ve kısa vadeli dış borçlar; ithalat harcamalarım 1989 dan bu yana finanse eden önemli birer araç durumundadırlar.

Within the period continuing with the partnership which was formed by EC and starting by the membership of our country to GATT, (1950 - 1996), the main purpose in this study which the liberazation efforts in the foreign trade system is to what extent the foreign trade system of Turkey has been liberalized and the applied free foreign trade policies have been effective. The method which was used during the research has been the evaluation within the relation of cause and result of changes which develo ped on the foreign trade indicators of our country and the reached results have been mathematically proofing with regression analysis. Followingan import substitutive and conservative foreign trade policy before 1980, Turkey has considerably formed its industrial sub-structure, but as the formed-up industrial base has been kept far from foreign com petition, the existing export potential has not been evaluated appropriately. After 1980, without new production capacities were created, the indus trial base evaluated with high capacity usage rates and the exports increase happened depending on the usage of existing capacities-as also the expan sion seen on the imports of intermediary goods demonstrated. In developing countries like Turkey, while the imports dependence on the investment goods was considered normal, theimports dependence in our country has concentrated on intermediary goods. This development is the most important factor inhibiting the structural change in exports and causing the exports increase to be concentrated on traditional sectors. On the other side, the Imports expenditures showing an increase above the increase above the increase rate in exports revenues as of 1989 have emerged because of the liberazation realized in the exchange regime before the export sectors have gained a structure to be able to finance perpetually the import necessary for the economy. For this reason, the short term capital flows and short term debts are important tools as of 1989 financing the import expenditures. o -