Subhizade Feyzi`nin Hamse`sinde mahallileşme akımı üzerine bir inceleme

Abstract

13. yüzyıl ile 19. yüzyıl arasındaki dönemi kapsayan Eski Türk Edebiyatında, klâsik mazmȗn ve imaj sisteminin yanında birtakım içerik ve üslȗp yenilenmeleri görülmektedir. Akım, hareket, tarz diye farklı adlarla ifade edilen bu değişimlerin oluşumunda 17. ve 18. yüzyıllarda Osmanlı Devleti'nde meydana gelen tarihȋ ve toplumsal çözülmenin de etkisi vardır. Söz konusu değişimlerden en dikkat çekeni; daha önceki dönemlerde de görülmekle birlikte özellikle 17. yüzyıldan sonra çok daha belirgin bir şekilde müşâhede edilen `mahallîleşme` olmuştur. İçerik açısından toplumsal ve yerli konuların daha fazla ele alınması şeklinde tanımlanabilecek mahallîleşme, bir ihtiyaçtan doğmuş ve kendi içinde tekrara düşen eski edebiyatımıza yeni bir soluk getirmiştir. Yaşanan bu yenilenme süreci; eskiyi tamamen ortadan kaldırmadan, onun etki dairesinden uzaklaşmadan yaratılan değişimdir. Bunun sosyal bilimler sahasındaki adı, `yeniden üretim`dir. Bu tez çalışmasında, öncelikle mahallȋleşmenin Divan şiirindeki gelişimiyle ve tarihȋ seyriyle birebir bağlantılı olduğu düşünülen 18. yüzyıl Osmanlı Devleti tarihi hakkında bilgi verilmiştir. Tez konumuz özelinde mahallȋleşmenin izlerini tespit edebilmek amacıyla bu yöntem bir zorunluluk olarak görülmektedir. Bu bölümün ardından mahallȋleşme, eski edebiyatımızda kuramsal ve tarihsel boyutuyla ele alınmıştır. Tez çalışmamızda konuya hazırlık mahiyetindeki bu bölümlerden sonra, 18. yüzyıl şairi Subhizâde Feyzȋ'nin 1 divan ve 4 mesneviden oluşan Hamse'si, mahallȋleşme akımı açısından ele alınmıştır. Hamse'nin ihtiva ettiği Divan ve mesneviler (Heft Seyyâre, Mir'ât-ı Sȗretnümâ, Safânâme ve Aşknâme) ayrı başlıklar altında incelenmiş ve tespit edilen mahallȋ unsurlar örneklendirilmiştir. Yapılan inceleme, mahallȋleşmenin içerik boyutuyla sınırlandırılmıştır.Açar Sözcükler: 18. yüzyıl Osmanlı Devleti tarihi, 18. yüzyıl Osmanlı sahası Türk Edebiyatı, Subhizâde Feyzî, mahallîleşme (yerlileşme), mesnevi, realizm, İstanbul, mȗsikî.

Besides classical metaphorical statement and image system, certain content and wording renewals draw attention in the Old Turkish Literature covering the period between 13thcentury and 19thcentury. The historical and social disintegration occurred in the Ottoman Empire between 17thand 18thcentury has also a significant effect on these changes expressed through different names such as movement, style etc. The most striking one of these changes has been `localization`, the movement which was more significantly observed after the 17thcentury although it was also seen during the previous periods. Localization which may be described as more-intensely addressing the social and local issues than before has brought a breath of fresh air to our ancient literature which evolved out of a necessity and got into a vicious circle. This renewal process experienced constitutes the change created without completely eliminating the old one and moving off its circle of influence. This is named `reproduction` in this field of social sciences. This thesis study primarily provides information about the 18thcentury Ottoman Empire that we believe have a direct relation with the evolution of localization in the Ottoman Divan poetry and its course of history. We think that this is a necessity in terms of our thesis topic in order to detect traces of localization. Following this section, localization was discussed through its theoretical and historical aspects in our old literature. Following these sections constituting the preparation phase for our thesis topic, the Hamse of SubhizâdeFeyzȋ composed of 1 divan and 4 masnaviswas discussed in terms of the localization movement. The Divans and masnavis contained in Hamse (Heft Seyyâre, Mir'ât-ı Sȗretnümâ, Safânâme and Aşknâme) were examined under different headings and the local elements identified were exemplified. The study conducted was limited to the content size of localization.Key Words: 18th Century Ottoman Empire, 18th Century Ottoman Domains Turkish Literature, Subhizâde Feyzî, localization, masnavi, realism, Istanbul, music