Altay Türkçesi ile Türkiye Türkçesinin karşılaştırmalı ses ve şekil bilgisi

Abstract

Altay Türkçesi, Güney Sibirya bölgesinde Altay dağları eteklerinde yaşayan, Altay Türklerinin dilidir. Türk lehçelerinin tasnifinde Kuzeydoğu/Güney Sibirya Türk lehçeleri arasında gösterilen Altay Türkçesi zamansal ve mekânsal olarak Türkiye Türkçesinin en uzak akrabalarından biridir. Her iki Türk dilinin kökenleri Eski Türkçeye dayanmakla birlikte dil içi ve dil dışı nedenlerle Altay Türkçesi ile Türkiye Türkçesi arasında dilbilgisel farklılıklar oluşmuştur. Altay Türkçesi ile Türkiye Türkçesi arasında görülen ses ve şekil bilgisel farklılıklar iki temel nedene dayanır. Her iki Türk dili tarihsel olarak farklı dil içi gelişim süreçlerinden geçmiş; bu da Eski Türkçe kaynaklı bazı özelliklerin bir lehçede korunurken diğerinde kaybolmasıyla sonuçlanmıştır. Farklılıkların diğer sebebi ise Altay Türkçesi ile Türkiye Türkçesinin tarih boyunca diğer dillerle kurduğu ilişkilerden kaynaklanmaktadır. Altay Türkçesindeki Moğolca ve Rusça; Türkiye Türkçesindeki Arapça ve Farsça unsurlar farklılıkların önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Özellikle Altay Türklerinin hemen tamamının Altay Türkçesi ve Rusça olmak üzere iki dilli olmasından dolayı Altay Türkçesindeki Rusça tesiri yapısal boyutlara ulaşmıştır. Bu çalışmada, Altay Türkçesi ile Türkiye Türkçesi arasındaki ses ve şekil bilgisel farklılıklar ele alınmaktadır. Giriş ve sonuç bölümleri dışında iki ana bölümden oluşan çalışmanın birinci bölümünde sesbilgisel farklılıklar, eş zamanlı ve art zamanlı bakış açısıyla iki alt başlıkta incelenmiştir. Biçimbilgisel farklılıklar başlığını taşıyan ikinci bölümde ise Altay Türkçesi ile Türkiye Türkçesinde kelime yapımı ve kelime türleri konularında görülen farklılıklar yine iki alt başlıkta ele alınmıştır. Çalışmada, Altay Türkçesi merkeze alınmakla birlikte, Altay Türkçesinde bulunup Türkiye Türkçesinde bulunmayan ve Türkiye Türkçesinde bulunup da Altay Türkçesinde bulunmayan unsurlara da dikkat çekilmiştir.Anahtar Sözcükler: Altay Türkçesi, Türkiye Türkçesi, ses ve şekil bilgisel farklılıklar.

Altai Turkish is language of Altaic Turks, living in the foothills of the Altai Mountains in southern Siberia. Altai Turkish, which is shown in classification of Turkish dialects among the North / South Siberia Turkish dialects, is one of the most distant relatives of Turkey Turkish as temporal and spatial. Although the origins of both the Turkish language based on old Turkish, grammatical differences formed between the Altai Turkish and Turkey Turkish because of intralinguistic and ekstralinguistical factor. Phonetics and morphological differences between the Altai Turkish and Turkey Turkish is based on two basic reasons. Both the Turkish language has gone through the different intralinguistic process in historically; This has resulted in the preservation of some of the features of the old Turkish origin in a dialect while disappearing other one. Another reason for the differences of Altai Turkish and Turkey Turkish stems from its relationship with other languages throughout history. Mongolian and Russian elements in Altai Turkish and Arabic and Persian elements in Turkey Turkish are an important part of the differences. In particular, because the most of the Altai Turks are bilingual (Altai Turkish and Russian), Russian influence in the Altai Turkish is reach to structural dimension. In this study, phonetics and morphological differences between the Altai Turkish and Turkey Turkish will be discussed. In the first part of the study, consisting of two main sections except for introduction and conclusion sections, phonetics differences were examined in two sub-titles simultaneously and diachronically. In the second part bearing the title morphological differences, differences of vocabulary building and word types between the Altai Turkish and Turkey Turkish were discussed in two sub-titles. In the study, despite focusing on Altai Turkish, it was pointed to factor which is in Altai Turkish, is not in Turkey Turkish and it is in Turkey Turkish, is not in Altai Turkish.Key Words: Altai Turkish, Turkey Turkish, phonetics and morphological differences.