Dede Korkut anlatılarında toplumsal cinsiyet bağlamında dil

Abstract

Toplumların kültürünü, ruhunu ve düşünce biçimini yansıtan dil, bu düşünsel ve kültürel birikimlerin sonraki kuşaklara aktarılmasında ve sürekliliğinin sağlanmasında önemli bir araçtır. Yaşam biçimi dile aksettiği için dilin söz varlığını ve yapısını da etkiler. Dil ile toplumsal olgular arasındaki bu ilişki, toplumdilbilimin araştırma alanına girer. Toplumların, mensubu olan bireylerden farklı beklentileri ve bu beklentileri belirleyen değişkenler vardır. Bireylerin toplumsal konumları, mezhepleri, yaşları, cinsiyetleri dil kullanımlarını da etkiler. Toplumun kadına ve erkeğe edindirdiği roller, aynı dili konuşmalarına, aynı söz varlığına sahip olmalarına rağmen, kadın ve erkeğin dil kullanımları arasında farklılıklara yol açar. Bu çalışmada Dede Korkut Kitabı'nda, sosyolekt olarak belirlenen cinsiyet değişkeni ekseninde bireylerin dil kullanımı irdelendi. Kadın ve erkek tiplerinin toplumsal cinsiyet rollerinin birbirleriyle gösterdiği yakınlık, kaynak olarak Dede Korkut Kitabı'nın seçilmesinde etkili oldu. Anlatılarda hem kadın hem de erkek söylemlerinin yer alması, toplumsal cinsiyet-dil ilişkisinin her iki cinsiyetin dil kullanımlarının incelenmesine olanak tanıdı.Çalışma giriş, inceleme ve sonuç bölümlerinden oluşmaktadır. Giriş bölümünde çalışmanın amacı, kapsamı, konu hakkında daha önce yapılmış çalışmalar anlatıldıktan sonra; Dede Korkut Kitabı, toplumdilbilim ve toplumsal cinsiyet ile dil ilişkisi hakkında bilgiler verilmiştir. Çalışmanın inceleme bölümünde Dede Korkut Kitabı'nın mukaddime bölümü ile Oğuz beylerinin başından geçen maceraların anlatıldığı on iki boy taranarak kadın ve erkeklerin dil kullanımları ve anlatıda kadını ve erkeği çağrıştıran unsurlar tespit edilmiştir. Metinler tarandıktan sonra tespit edilen ifadeler ve sözcükler, `Dede Korkut'un mukaddimesinde kadın tasnifi`, `kadınlardan söz ederken kullanılan dil`, `erkeklerden söz ederken kullanılan dil`, `anlatıda kadına ve erkeğe ait unsurlar`, `kadın ve erkeklerin dil kullanımları` başlıkları altında çözümlenmiştir.Elde edilen veriler ışığında cinsiyet değişkeninin bireylerin dil kullanımına etkisi hakkında yapılan değerlendirmeler sonuç bölümünde verilmiştir.Anahtar Sözcükler: Dede Korkut Anlatıları, toplumdilbilim, toplumsal cinsiyet rolleri, dil-cinsiyet bağıntısı.

The language, which reflects the cultures, souls and way of thinking of the societies, is an important tool in the transfer and continuity of these intellectual and cultural backgrounds to next generations. Due to the fact that life style is reflected on language, it affects the existence of speech and structure of language. This relationship between language and social phenomena enters the field of sociolinguistics research. Societies have different expectations from the individuals who are members and there are variables that determine these expectations. Social positions, sects, ages, and genders of individuals also influence the use of language. The roles given to women and men by society, although they speak the same language and have the same resource of speech, lead to differences in language use of women and men. In this study, Dede Korkut book, in which the language usage of the individuals in the axis of gender difference which was determined as sociolect, was examined. In the selection of Dede Korkut Book as a source, the proximity of the gender roles of men and women to each other was influential. The presence of both male and female discourses in the stories allowed the examination of language use of both genders in the gender-language relationship.The study consists of entrance, review, and conclusion parts. After describing the purpose, scope, and previous work on the subject in the introduction part; Dede Korkut Book give information regarding sociolinguistics and social gender and language relation. In the review section of the workshop, the language usage of men and women, and the elements that evoked the woman and man in the narrative were determined, by searching twelve clans where the adventures of Oğuz beys are explained and preface section of Dede Korkut Book. After the texts were scanned, the expressions and words that were determined were resolved under the following headings: `Women's classification in the preface of Dede Korkut`, `Language used when talking about women`, `language used when talking about men`, `elements of women and men in narration` `Language use of men and women`.The data, obtained in the light of the evaluations regarding the effect of gender variable in the use of language by individuals, were given in the conclusion part.Keywords: Dede Korkut Narratives, sociolinguistics, gender roles, language-gender relations.