Ege bölgesinde geleneksel çömlekçiliğin bugünkü durumu

Abstract

ÖZET Günlük yaşamda, yaşamı kolaylaştırmak amacı ile üretilen çeşitli ürünler bulunmaktadır. Günümüzde çömlek olarak adlandırılan (-ki bu adlandırma yörelere göre yine değişmektedir, bardakçı, testici v.b.) topraktan yapılan ürünler aynı amaç doğrultusunda üretilmektedir. Teknolojik gelişim ile yaşamdaki değişim ihtiyaçları da değişmiştir. Bu değişim çömlek üreticiliğim nasıl etkilemiştir ? Yapılan araştırmalar doğrultusunda saptanan bilgiler ile günümüzde yapılacak olan tespit çalışmaları değişimi ispatlayabilir mi ? Değişim ispatlanman mı, yoksa durumu tespit etmek yeterli midir? Sorularına araştırma bölgesi olan Ege Bölgesi sekiz il idari sınır içinde bulunan yerleşim yerleri; ilçe, belediye ve köylerinden oluşan çömlek üreten 26 yöreden 23' ünden geleneksel çömlek üretim merkezi tespit edilmiştir. 3 merkezde ise geleneksel üretim yapılmadığı için kapsam dışında bırakılmıştır. Araştırma konusu alanları, önceki araştırmalarda yapılan tespitlerden yola çıkılarak belirlenmiştir. Önceden bilinen alanlar, özellikle Güngör Güner'in 1982 yılında yayınlanan `Anadolu'da Yaşamakta Olan İlkel Çömlekçilik` çalışmasında belirtilen Aydın Çine, Akçaova ve Karacasu, Afyon Sandıklı-Karadirek, Denizli Acıpayam Kızılhisar ve Çivril, İzmir Menemen ve Salihli-Gökeyüp, Kütahya Simav, Manisa Turgutlu-Urganlı, Muğla Bodrum, Uşak Sivaslı çömlekçilik merkezleri ele alınmıştır. Bunun dışında alan araştırmalarım sonucunda tezin içinde yer alan yeni merkezler ise Afyon'a bağlı Bolvadin ilçesi, Aydın'a bağlı Kardeşköy ve Sultanhisar'a bağlı Atça Köyü, Denizli'ye bağlı Çivril-îğdir köyü ve Sarayköy ilçesi, İzmir'e bağlı Ödemiş-Türkönü köyü, Kütahya merkez ve Yeni Gediz ilçesi, Manisa'ya bağlı Alaşehir ve Turgutlu-Irlamaz mahallesi, Muğla Fethiye'ye bağlı Esenköy (Don't) Milas-Bodrum, Selimiye'ye bağlı Kandak ve Köşk köyleri, Ula'ya bağlı Kızılyaka köyü üretimleri tespit edilerek çalışmaya dahil edilmiştir.`Ege Bölgesi'nde Geleneksel Çömlekçiliğin Bugünkü Durumu` adlı yüksek lisans tez çalışması üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Ege Bölgesi'nin coğrafî yapısı, çalışmaya konu olan yörelerin isimlerinin menşei, yöre ile bağlı olduğu il arasındaki uzaklığı, nüfusu, geçim kaynağı ve yörede bulunan usta sayısı ile üretime devam durumları hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölümde Ege Bölgesi'nde geleneksel çömlekçiliğin üretim aşamaları ve üretilen formların özellikleri aktarılmaya çalışılmıştır. Üretim aşamaları, çamur hazırlama, şekillendirme ve pişirim olarak ele alınarak yörelerde özellikle belirtilmesi gerekli görülen çamur, şekillendirme, fırın ve yakıt özellikleri tablo şeklinde ve genel anlatımla bilinenler aktarılmıştır. Görsel yönden harita, fotoğraf ve çizimler ile bilgiler zenginleştirilmeye çalışılmıştır. Üçüncü bölümde uygulama çalışması olarak iki konu seçilmiştir. Birincisi araştırma yörelerine ait görsel farklılığı ortaya koyabilecek formların bir dolap içinde sunulması ile ikinci uygulama olarak ise yörelerin harita üzerinde belirtilmesidir. Uygulama şamotlu çamur üzerine çeşitli tekniklerle yapılacak olan renklendirme yöntemiyle sunulacaktır. Yapılan çalışmanın değerlendirilmesi; atölye çalışan sayısı, üretim amacı, mesleği devam ettirme koşulları ve nedenleri ile aile içi öğreticilik durumu ve üretim örnekleri ele alınmıştır. Sonuç kısmında ise teknolojinin gelişmesi ile ortaya çıkan plastik ve benzeri ürünler geleneksel çömlekçiliğin pazar alanlarım değiştirmiş yerine kullanımı kolay, ucuz ürünler almıştır. Arz-talep dengesi içerisinde bu ürünleri satın alanlar mı yoksa üretenler mi sorgulanmalıdır ? Bu gibi istenmeyen ürünlerin üretilmemesi için en başta bilimsel araştırma kurumu olan üniversitelere görev düşmektedir. Araştırmacı ustalar desteklenmeli, öğrenciler ustalarla karşılaştırılmalı ve ustalık kavramı öğretilmelidir. VI

ABSTRACT In our daily life, there are some kind (species) of products which are designed to make it easier. Today; in the light of this aim, the product called pottery is produced. The needs in our daily lifes has been changed as a result of the technological developments. How does these developments effect pottery ? Can we prove the changes by the fixing studies done in the light of the datas taken from research studies ? Do we have to prove the changes or is it just enough to fix the case ? I wanted to answer these questions in my hatching area; Aegean Region, which has 8 cities comprising counties, municipalities and villages, and it is determined that 23 of the 26 pottery production centre uses traditional techniques and the rest is not included to the study because of the changes in their techniques. The hatching area is stated according to the datas taken form the preceding studies. Çine, Akçaova and Karacasu in Aydm; Sandikh-Karadirek in Afyon; Acıpayam Kızılhisar and Çivril in Denizli; Menemen and Salihli-Gökeyüp in İzmir; Simav in Kütahya; Turgutlu-Urganlı in Manisa; Bodrum in Muğla; Sivaslı in Uşak are taken up as the pottery centers in the light of the study; `Anadolu'da Yaşamakta Olan ilkel Çömlekçilik` done by Güngör Güner in 1982. Addition to these centers; Bolvadin in Afyon; Kardeşköy, Sultanhisar-Atça Village in Aydın; Çivril-İğdir village and Sarayköy in Denizli; Öderniş-Türkönü village in İzmir; Yeni Gediz and Central municipality in Kütahya; Alaşehir and Turgutlu-Irlamaz street in Manisa; Esenköy (Don't) in Fethiye, Milas-Bodrum in Muğla; Kandak and Köşk villages in Selimiye; Kızılkaya village in Ula, are the traditional pottery centers added to my study in the light of my research. This master thesis study called ` Ege Bölgesinde Geleneksel Çömlekçiliğin Bugünkü Durumu` is formated by 3 main parts. In the first part; geographical properties of the Aegean Region, origin of the names of the districts that are evaluated, distance between the city centers and the districts, population, means of Vlisubsistence and the number of the craftsman dealing with the pottery and the information about their continuity to their crafts are stated. In the second part; production stages of the traditional pottery in Aegean Region and the properties of the forms produced are tried to be emphasized. Production stages are classified as; preparing mud, shaping and baking and by the help of this classification; mud, shaping, baking and fuel properties of the region are stated by tables and public expositions. Addition to these; I used visual materials such as; maps, photos and drawings to make my study richer. In the last part; as an application study, two topic is chosen. The first one is to presentate the forms that are able to sign the visual differences between the districts dealt up in the study, and the second application is the determination of the districts. Application is going to be presentate by the colouring done with some techniques on a kind of mud called şamot. In the evaluation part of the study; the number of the workers in the production zone, the production^ aim, conditions and the reasons for the continuity and the teaching capacities inside the families and the production samples are dealt up. At the resolution part; it is stated that; plastic and kind of products which came out as a result of technological development let the easy and cheap products change the marketing domains and take place of the traditional pottery. It has to be questioned who has the fault ?; `the one who buy these products or the one who produce them`, in the balance of the supply and demand. Universities have the main responsibility at the point of not letting these products to be produced and solving the problem as the scientific research centers. Researcher craftsmen has to be supported, students has to come face to face with the craftsmen and has to be thought `the craftsmen concept`. VIII