Dolmabahçe Sarayı`nda teşhirde bulunan bir grup halınınn teknik ve sanatsal özelliklerinin incelenmesi

Abstract

ÖZET Dolmabahçe Sarayı, Osmanlı Padişahı Abdülmecid (1839-1861) tarafından istanbul'da Beşiktaş Sahili'nde, 1842-1856 tarihleri arasında inşa ettirilmiştir. Saray, Osmanlı'nın son dönemlerinde Avrupa ülkeleri ile kurulan askeri, ticari ve kültürel ilişkilerin de etkisiyle tamamen Batı tarzında bir mimari, süsleme ve dekorasyonda yapılmıştır. Sarayın yapıldığı tarihlerde kullanılmak üzere alınan mobilyalar ve diğer dekorasyon unsurlarının büyük bölümü Dolmabahçe Sarayı'nın Avrupa tarzına uyması için genellikle Avrupa'dan satın alınmış veya bu ülkelere sipariş verilerek yaptırılmış ürünler oldukları görülmektedir. Sarayın mefruşat ihtiyacının büyük bölümü ise Hereke Fabrika-i Hümayunu'ndan karşılanmıştır. Saray içinde yer alan Mefruşat Dairesi'nde, Hereke kumaşları kullanılacak mekana göre tasarlanmış, renk ve desen özelliklerinin mekanın mimari süslemeleri ile bütünlük sağlamasına özen gösterilmiştir. Dolmabahçe Sarayı'nda kullanılan halıların da, yapının Avrupa tarzı bütünlüğünü bozmayacak şekilde tasarlanmış halıların bir çoğunun kullanıldıkları mekanların ölçülerine tam olarak oturmasından, mekanlarda kullanılan süslemeler ile uyumundan anlaşılmaktadır. Bu halılar içinde tamamen Batı tarzı motiflerle tasarlanmış Avrupa üretimi halılar ve Dolmabahçe sarayı süslemeleriyle, Avrupa halıları etkisinde yapılmış Hereke üretimi halılar bulunmaktadır. Sarayda bu halıların dışında II.Abdülhamid (1876-1909 ) döneminde üretilen Hereke ürünü `Gördeskâri` olarak adlandırılan, rumi ve Hatai grubu motiflerle süslü halılar oluşturmaktadır. Bu tip halıların dışında sarayda, Hereke'de üretilmiş çeşitli halılar ile Feshane, iran, Uşak, Gördes, Ladik halıları yer almaktadır. Yapılan çalışmada teşhirde bulunan 128 halıdan Halı seksiyonu tarafından (yöresel halılar haricinde) incelenmesine izin verilen 45 tanesinin, boyut, kalite, düğüm şekli, kullanılan malzeme gibi teknik özellikleriyle, kompozisyon şekli, motifleri ve kompozisyon planı gibi sanatsal özellikleri incelenmiştir.

ABSTRACT The Dolmabahçe Palace was built in Beşiktaş Bay, in istanbul by the Ottoman Sultan Abdulmecid (1839-1861) between 1842-1856. The palace was constructed in a western European style, in accordance with the military, economical and cultural ties. The architectural features and decorations show a different influence. The furniture and other decorative ornaments filling Dolmabahçe Palace were either bought from European or were ordered to be made in Europen countries. The furnishing needs of the palace were met by the ` Hereke Fabrika-i Hümayun`. In the `Mefruşat` department of the palace. The Hereke fabrics used in the palace were designed for this purpose, and their colour and design features were designed in harmony with the architectural features of the palace. The carpets that were used in the Dolmabahçe Palace were woven exactly to the dimensions of the palace rooms most of the carpets contain western style motifs which show a direct European influence. All the carpets are of Hereke origin. Besides those carpets in the palace, there are some carpets that are called `Gördeskari` which were produced during the reign of II. Abdiilhamid (1876-1909) These carpets contain `rumi` and `hatai` motifs. There are also carpets in the palace which were produced in Hereke, Feshane, Iran, Uşak, Gördes and Ladik. In this research, 45 carpets which were displayed for examination out of total of 128 by the carpet section of the palace - have been examined in the light of their dimensions, compositions, motifs, compositional plans, and artistic qualities. VI