İki askerî darbe arası Türk dış politikasının tahlili (1960?1980)

Abstract

27 Mayıs 1960 Askerî Darbesi, on yıllık Demokrat Parti iktidarına son vererek, Türk devlet ve toplum hayatında yeni ve farklı bir süreci başlatmıştır.Bu dönemde kurulan Gürsel Hükûmetleri, iç politika ve hukuk alanında yeniden yapılanmaya giderken, dış politikada mevcut yapıyı geliştirerek devam ettirmiştir. BM, NATO ve CENTO ittifaklarına bağlı olduğunu ifade etmesi, Amerika başta olmak üzere tüm ülkeler tarafından memnuniyetle karşılanarak yeni yönetime karşı endişeleri ortadan kaldırmıştır.Arap devletleri ile Batı aleyhtarı bir tavır takınmadan, iyi ilişkiler kurulmasına gayret edilmiştir.SSCB'ne karşı daha mesafeli duran Türkiye, Sovyetlerin ekonomik yardım tekliflerini her seferinde nazikçe geri çevirmiş, Amerika ile ilişkileri ise ekonomik yardım merkezli olarak devam ettirmiştir.15 Ekim 1961'de yapılan seçimlerle yönetim sivil idareye geçmiştir.1962'de Küba Füze Krizi, Türkiye'nin, gıyabında pazarlık konusu yapılmasıyla sonuçlanmış ve Amerika, kendi çıkarları uğruna rahatlıkla Türkiye aleyhine politika üretebileceğini göstermiştir.1964 Kıbrıs Krizi ise, Türkiye'ye ?Batı eksenli dış politika? takip etmenin kendisini yalnızlığa ittiğini göstermiş, özellikle Johnson Mektubu, Türkiye üzerinde şok etkisi yaratarak, Amerika ve Batı ile ilişkilerin sorgulanmasını kaçınılmaz kılmıştır.27 Ekim 1965'te başlayan Demirel Hükûmetleri döneminde Türk Dış Politikası'nda radikal kararlar alınmış ve tek odaklı dış politikadan çok yönlü dış politikaya geçiş yapılmıştır.1967 Kıbrıs Bunalımı, Amerika'nın araya girmesiyle, savaşa varmadan atlatılmış, aynı yıl patlak veren 1967 Arap ? İsrail Savaşı sürecinde ise Türkiye, Orta Doğu ülkeleri ile ilişkilerini geliştirilmiştir.12 Mart 1971'de verilen Muhtıra üzerine; Demirel Hükûmeti istifa etmiş, siyasî yapılanma ile kriz atlatılmıştır. Bu dönemde, Amerika'nın baskısı ile 1972 ? 1974 arasında yaşanan haşhaş ekim yasağı, 1974 Kıbrıs Krizi ve Yunanistan'la yaşanan Ege sorunları politik gündemi oluşturmuştur. Ayrıca İKÖ çalışmaları kapsamında, Müslüman Ülkelerle ilişkiler geliştirilmiştir.5 Şubat 1975'te Amerika'nın Silah Ambargosu kararıyla sarsılan Türkiye, diplomatik manevralarla 1978'de ambargonun kaldırılmasını da sağlamıştır. Ancak, ülkede yaşanan anarşi ortamı dış politikada durağanlığı getirmiş ve 12 Eylül 1980 tarihinde TSK, bir kez daha darbe yaparak, yönetime el koymuştur.Anahtar Kelimeler:1. Askerî Darbe2. Türk Dış Politikası3. NATO4. Kıbrıs5. Amerikan Silah Ambargosu

Military Coup held on 27th May 1960 was the end of the Democrat Party government which had ruled Turkey for ten years, and brought Turkish state and society to a new and different process.In that period, governments assigned by Gursel reconstructed domestic policy and legal affairs, and went on developing the current structure of foreign affairs. New governments stating loyalty to UN, NATO and CENTO alliances pleased all states including USA and made them free from concerns about new administration of Turkey.New governments paid effort to develop good relationships with Arabic states without maintaining a negative attitude against Western countries.Turkey did not have close relationship with Union of Soviet Socialist Republics (USSR) and kindly refused all financial aids offered by USSR. On the other hand, the core point of the ongoing relationships with USA was financial aids.With the elections held on 15th October 1961, the administration passed into hands of civil government.In spite of being the matter of negotiation, the bargain was realized in the absence of Turkey during the Cuba Missile Crisis in 1962. This showed that USA could easily lead policies disadvantageous to Turkey for protecting its own interests.The Cyprus crisis in 1964 unfolded that ?Western centred foreign policy? of Turkey drove the country to isolation. By having a great shock effect on Turkey, the letter of Johnson made revision of the relationships with USA and the West unavoidable.During Demirel Governments period starting on 27th October 1965, radical decisions about foreign affairs of Turkey were taken and multi dimensional foreign policy was adopted instead of single focused one.The Cyprus problem in 1967 was ruled out before causing a war. During Arabic- Israel war that blew up in the same year, Turkey developed its good relationships with Middle East countries.After the memorandum given on 12th of March, the government of Demirel resigned and the crisis was overcome with political reconstruction. With the oppression of USA, the political agenda was made up of prohibition of farming opium poppy between 1972 ? 74, 1974 Cyprus Crisis and Agean Sea problems with Greece. Moreover, the relationships with Muslim countries was developed thanks to the works of Organisation of Islamic Conference.Turkey, shocked by USA?s deciding on implementing a weapons blockade on 5th February 1975, became successful in lifting the embargo as a result of its diplomatic tactics. But the developments in foreign affairs came to a halt because of the domestic anarchy. On 12th September 1980, Turkish Armed Forces seized power again by means of another military coup.Keywords:Military coupTurkish foreign policyNATOCyprusAmerican arms embargo