Halk eğitiminde katılma `Ankara`daki Halk Eğitimi Merkezlerinde açılan kurslara katılanların demografik özellikleri, katılmalarını güdüleyen etmenler ve programa ilişkin görüşleri`

Abstract

BÖLÜM V ÖZET, SONUÇ VE ÖNERİLER özet Bilim ve teknolojideki hızlı gelişmeler ve bu gelişme ile birlikte ortaya çıkan yeni ihtiyaçlar karşısında, günümüzde eğitim artık yalnızca yaşam için hazırlanmak olarak değil, yaşam boyu süren ve onu tümleyen bir süreç olarak görülmektedir. Bu çağdaş anlayış, çocukların ve gençlerin eğitiminin yanısıra, yetişkinlerin de eğitiminin önemini artırmıştır. Tüm dünyada bu gelişmenin yol açtığı, eğitimde yeni kavram ve ilkeler ile örgün eğitim yanısıra halk eğiti mini de yeniden düzenleme ve yaygınlaştırma istek ve ihtiyacı, Türk eğitim sistemini iyileştirme yönündeki çalışmalara, Kalkınma Planlarımıza ve yasal düzenlemelere de yansımıştır. Ancak, dünyada ve ülkemizde halk eğitiminin amaçları, kapsa mı ve çalışma ilkeleri bakımından kendini gösteren bu geliş melere karşın; ülkemizde halk eğitimini asıl görev olarak üstlenen ve bu amaçla yurt çapında örgütlenmiş olan Halk Eğitimi Merkezlerindeki uygulamaların nitelik ve nicelik yönünden yetersiz kaldığı görülmektedir. Sözü edilen ilkelerin uygulamaya dönüştürülebilmesi ve halk eğitimi programlarının, yeni toplumsal ve bireysel ihtiyaçlara sürekli yanıt verecek biçimde geliştirilip yaygınlaştırılabilmesi için; halk eğitiminde program geliştirme çalışmasının özellikle `dinamik` ve `operasyonel` bir süreç olarak benimsenmesi, bu arada katılanları ve katılma sı beklenenleri merkeze alan bir araştırma-geliştirme ve uygulama yaklaşımının izlenmesi gerekmektedir. Çünkü halk 217218 eğitimi etkinliklerine katılma, `gönüllülük` esasına dayanır. Yetişkinler, bir eğitim programına, o program bir ihtiyaçlarına yanıt veriyorsa ya da bir sorunlarına çözüm getiriyorsa katılmaktadır. Dolayısıyla, kurumun ve bireylerin katılma amaçlarının gerçekleştirilebilmesi, katılanların öğrenme ortamında kendilerini uyumlu hissedebilmesine ve katıldığı programla bütünleşebilmesine bağlıdır. Bu nedenle herhangi bir yetişkin eğitimi etkinliğinde, başarı, herşeyden önce, eğitime katılanların bireysel ve toplumsal özelliklerinin, onları katılmaya güdüleyen etmenlerin ve katıldıkları programdan ne beklediklerinin iyi tanımlanabilirle s ine ve bunların eğitim sürecinin her aşamasında dikkate alınmasına bağlıdır. Katılma olgusunun halk eğitiminde bu denli önem taşımasına ve başka ülkelerde bir araştırma problemi olarak birçok kez ele alman, çeşitli düzeylerde üzerinde çalışılan bir konu olmasına karşın; ülkemizde, Halk Eğitimi Merkezlerinde açılan kurslara katılanların özelliklerinin, belli kurslara kaydolmalarında ve devamlarında rol oynayan etmenlerin, bireysel amaç ve beklentilerinin, devam ettikleri programla ilgili görüşlerinin neler olduğu gibi soruları konu alan araştırmalar yok denecek kadar azdır. işte böyle bir ihtiyaçtan yola çıkan bu araştırmada, Ankaradaki Halk Eğitimi Merkezlerinde açılan meslek ve beceri kurslarına katılanlarla ilgili olarak, şu ana sorulara yanıt aranmıştır: 1) Bu kurslara katılanların, devam ettikleri kurslara göre, kişisel ve aile sosyo-ekonomik durumu ile ilgili demografik özellikleri nelerdir? Demografik özellikler ile devam edilen kurslar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir bağımlılık var mıdır? 2) Bu kurslara katılanların, devam ettikleri kurslara göre, katılmalarını güdüleyen etmenler nelerdir? Katılmayı güdüleyen etmenler ile devam edilen kurslar ve seçilen kişisel özellikler arasında istatistiksel olarak anlamlı bir bağımlılık var mıdır?219 3) Bu kurslara katılanların, devam ettikleri kurs programına ilişkin görüşleri nelerdir? Kurs programına ilişkin görüşler ile devam edilen kurslar ve seçilen kişisel özellikler arasında istatistiksel olarak anlamlı bir bağımlılık var mıdır? 4) Bu kurslara katılanların, kurs sonrası için düşünceleri nelerdir? Kurs sonrası için düşünceler ile devam edilen kurslar ve seçilen kişisel özellikler arasında istatistiksel olarak anlamlı bir bağımlılık var mıdır? Araştırmada elde edilen bulguların, Halk Eğitimi Merkezlerinde uygulana gelmekte olan bu kurs programlarının geliştirilmesi ve uygun eğitim ortamlarının düzenlenmesi için alınması gereken bazı önlemler ile yeni araştırma ihtiyaçlarına ışık tutacağı umulmaktadır. Bu araştırmanın çalışma evreni, Ankara il merkezi içersinde etkinlik gösteren Yenimahalle, Çankaya ve Altın dağ Halk Eğitimi Merkezleri ile 9. Akşam Sanat Okulu ve Ankara Halk Eğitimi Merkezi ve 7. Akşam Sanat Okulu ve Maltepe Halk Eğitimi Merkezi'nde açılan meslek ve beceri eğitimi kurslarına katılanlar olarak tanımlanmıştır. Araş tırmanın yapıldığı tarihte, bu Halk Eğitimi Merkezlerinde, Biçki-Dikiş, Makina Nakışları, Trikotaj, El Sanatları - Çiçek, Elektronik, Elektrikçilik, Daktilografi, Muhasebe, Makina Ressamlığı/ Mimari Proje ve inşaat Ressamlığı olmak üzere on kurs türünde, 285 meslek ve beceri kursu bulunmak taydı ve bu kurslara toplam 3913 kişi devam etmekteydi. Elektronik, Elektrikçilik, Makina Ressamlığı, Mimari Proje ve İnşaat Ressamlığı kurs türlerinde açılan kursların ve bunlara devam eden toplam kursiyer sayılarının çok az olması nedeniyle, bu kurslarda örnekleme yapılmadı. Geri kalan kurs türlerindeki kurslar, oranlı küme örnekleme yöntemi ile örneklendi. Böylece seçilen örneklem, kurs türleri ile ilgili olarak on alt-örneklem grubundan ve toplam 54 kursa devam eden 718 kursiyerden oluştu.220 Bilgi toplama aracı olarak kullanılan soru kağıdı, literatür taraması ve ilgili yönetici, öğretmen, kursiyer grupları ile uzman görüşlerinden yararlanılarak ve ön- denemesi yapılarak geliştirildi; kursların bitimine yakın bir tarihte, araştırmacı tarafından kurs yerlerinde ve kurs saatlerinde uygulandı. Araştırma verilerinin çözümlenmesinde betimsel istatistiğin frekans, yüzde ve ağırlıklı ortalama, vardamlı istatistiğin Chi-Square Bağımsızlık Testi tekniklerinden yararlanıldı. Araştırma ile elde edilen bulgular şöyle özetlene bilir: Katılanların demografik özellikleri, devam ettikle ri kurslara göre anlamlı olarak değişmektedir. Biçki-Dikiş kurslarına katılanlar, çoğunlukla 19 yaşın altında; bekâr; ilkokul mezunu; köy kökenli, fakat on yıldan uzun bir süredir Ankara'da oturan; çalışmayan genç kızlardır. Bunların onda biri halen orta öğrenim düzeyinde öğrencidir; yaklaşık beşte birinin daha önce de bir halk eğitimi (çoğunlukla Daktilografi) deneyimi var dır. Anne ve babaları çoğunlukla ilkokul ya da altında, evli olanların eşleri ortaöğrenim ve üzerinde bir öğrenim düzeyinde olup; aile-gelir düzeyi orta ve ortanın altında dır. Makina Nakışları kurslarına katılanlar, çoğunlukla 25 yaşın altında; bekâr; ortaokul ya da altında bir öğrenim düzeyine sahip; köy kökenli, fakat on yıldan uzun bir süredir Ankara'da oturan; çalışmayan kadınlardır. Bunların yaklaşık yarısı daha önce de halk eğitimi kurslarına katılmıştır ve onda birden çoğu halen başka bir kursu daha izle mektedir. Anne ve babaları çoğunlukla ilkokul mezunu ya da altında, evli olanların eşleri lise ya da üzerinde bir öğrenim düzeyine sahip olup; aile-gelir düzeyleri orta ve ortanın altındadır.221 Trikotaj kurslarına katılanlar, çoğunlukla 25 yaşın altında; bekâr; ilkokul ya da altında bir öğrenim düzeyine sahip; köy kökenli, fakat on yıldan uzun bir süredir Anka ra'da oturan; çalışmayan kadınlardır. Bunların yaklaşık yarısı daha Önce de halk eğitimi kurslarına katılmıştır ve onda birden çoğu halen başka bir kursu daha izlemektedir. Anne ve babaları çoğunlukla ilkokul ya da altında, evli olanların eşleri ortaokul ya da altında bir öğrenim düzeyinde olup; aile-gelir düzeyleri ortadır. El Sanatları-Çiçek kurslarına katılanlar, çoğunluk la 25 yaşın altında; bekâr; ilk ya da ortaöğrenimini tamamlamış; doğduğundan beri ya da 20 yıldan uzun bir süredir Ankara'da oturan ve Ankara'ya gelmeden önce de daha çok büyük kentlerde yaşamış olan; çalışmayan kadınlardır. Bunların yaklaşık yarısı daha önce de halk eğitimi kurslarına katılmıştır ve onda birden çoğu halen başka bir kursu daha izlemektedir. Anne ve babaları çoğunlukla ilkokul ya da altında; evli olanların eşleri ise üniversite mezunu olup; aile gelir düzeyleri orta ve orta üstündedir. Elektronik kurslarına katılanlar, çoğunlukla 20-29 yaşlar arasında; bekâr; ilk ya da ortaokul mezunu; on yıl dan uzun bir süredir Ankara'da oturan ve Ankara'ya gelmeden önce de daha çok kentte yaşamış olan; sürekli bir işte çalışan erkeklerdir. Anne ve babaları çoğunlukla ilkokul ya da altında, evli olanların eşleri ilkokul mezunu olup; aile gelir düzeyleri orta ve ortanın altındadır. Bunların onda birden çoğu halen ortaokul ya da lise öğrencisidir ve daha önce de halk eğitimi kurslarına katılmıştır^ yine onda biri halen başka bir kursu daha izlemektedir. Elektrikçilik kurslarına katılanlar, çoğunlukla 19 yaşın altında; bekâr; ilk ya da ortaokul mezunu; köy kökenli, fakat on yıldan uzun bir süredir Ankara'da yaşayan; çalışmayan erkeklerdir. Bunların dörtte biri halen ortaokul öğrencisidir; onda birinden çoğunun daha önce de bir halk222 eğitimi deneyimi vardır ve yine onda birinden çoğu halen başka bir kursu daha izlemektedir. Anne ve babaları çoğunlukla ilkokul ya da altxnda bir öğrenim düzeyinde olup; aile-gelir düzeyleri orta ve ortamlı altındadır. Daktilografi kurslarına katılanlar, çoğunlukla 19 yaşın altında; bekâr; ortaokul ya da lise mezunu; köy ya da kasaba kökenli, fakat on yıldan uzun bir süredir Anka ra'da yaşayan; çalışmayan genç kızlardır. Bunların dörtte bire yakını halen lise ya da. üniversite öğrencisi olup; onda birinden çoğunun daha önce de bir halk eğitimi (çoğunlukla Biçki-Dikiş) deneyimi vardır. Anne ve babaları çoğunlukla ilkokul ya da altında bir öğrenim düzeyinde olup; aile gelir düzeyleri orta ve ortanın altındadır. Muhasebe kurslarına katılanlar, çoğunlukla 20-29 yaşlar arasında; bekâr; ortaokul ya da lise mezunu; kent kökenli ve on yılı aşkın bir süredir Ankara'da yaşayan; çalışmayan kadınlar ve erkeklerdir. Bunların çoğunluğu üniversite (Açık öğretim Fakültesi) öğrencisidir; yüzde 35' i daha önce de halk eğitimi kurslarına (çoğunlukla Daktilografi) katılmıştır ve yaklaşık beşte biri halen başka bir kursu daha (çoğunlukla Daktilografi) izlemektedir. Anne ve babaları çoğunlukla ilkokul ya da altında bir öğrenim düzeyinde olup; aile gelir düzeyleri orta ve ortanın üs tündedir. Makina Ressamlığı kurslarına katılanlar, çoğunluk la 20-29 yaşlar arasında; bekâr; lise ya da üzerinde bir öğrenime sahip; köy kökenli, fakat on yılı aşkın bir süredir Ankara'da yaşayan; sürekli bir işte çalışan erkeklerdir. Bunların yaklaşık beşte biri daha önce de halk eğiti mi kurslarına katılmıştır. Anne ve babaları çoğunlukla ilkokul ya da altında bir öğrenim düzeyinde olup; aile- gelir düzeyleri orta ve ortanın altındadır.223 Mimari Proje ve inşaat Ressamlığı kurslarına katılanlar, çoğunlukla 20-29 yaşlar arasında; bekâr; lise ya da üzerinde bir öğrenime sahip; kent kökenli ve on yılı aşkın bir süredir Ankara'da yaşayan; sürekli bir işte çalışan kadın ve erkeklerdir. Bunların dörtte bire yakını halen, çoğu üniversite düzeyinde olmak üzere, öğrencidir; onda birden çoğunun daha önce de bir halk eğitimi deneyimi var dır ve yaklaşık beşte biri halen başka bir kursu (çoğunluk la Daktilografi ya da yabancı dil) daha izlemektedir. Anne ve babaları çoğunlukla ilkokul ya da altında bir öğrenim düzeyinde olup; aile-gelir düzeyleri orta ve ortanın üs tündedir. Kursiyerlerce kursa katılmada önemli görülen nedenlerin çoğu, devam edilen kurslara göre anlamlı olarak de ğişmektedir. Bu durum, özellikle ekonomik amaç ya da güdülerle ilgili katılma nedenlerinde ortaya çıkmıştır. `Kendisinin ve ailesinin özel ihtiyaçlarını evde karşılayarak aile bütçesine katkıda bulunma isteği`, daha çok Trikotaj, Makina Nakışları, Biçki-Dikiş ve Elektronik kurslarına katılanlar için çok önemli bir katılma nedeni iken; `Kurs bitirme belgesinin ileride çalışılmak istenen iş için gerekli olması`, özellikle Makina Ressamlığı, Elektrikçilik, Mimari Proje ve İnşaat Ressamlığı ile Daktilografi kurslarına katılanların büyük çoğunluğu için çok önemli bir katılma nedeni olarak görünmektedir. Çalışan kursiyerler arasında, özellikle Makina Ressamlığı kurslarına katılan lar için `halen çalışılan işte bilgi-beceri artırma isteği`; Mimari Proje ve inşaat Ressamlığı kurslarına katılanlar için ise `yeni bir iş için hazırlanma isteği` çok önem li bir katılma nedeni olmuştur. Çalışmayan kursiyerler arasında, Elektronik, Elektrikçilik, Mimari Proje ve inşaat Ressamlığı ile Daktilografi kurslarına katılanların büyük çoğunluğu, `Bir iş bulup çalışmak` için gerekli bilgi- becerileri edinmek amacıyla; Elektronik ve Trikotaj kurslarına katılanlar ise daha çok `evde çalışarak para kazanmak`224 amacıyla katılmışlardır. Bu araştırma meslek ve beceri kurslarına katılanlar la sınırlandırılmış olmasına karşın; ekonomik amaçlar dışındaki bazı katılma nedenlerinin de bu kurslara katılımda çok önemli bir rol oynadığı görülmüştür, örneğin; bir bütün olarak tüm grupta, `boş zaman değerlendirme`, `yeni insanlarla tanışma ve arkadaş edinme`, `günlük yaşama bir değişiklik katma` istekleri, ortalama değerin (2.00) üzerinde önem taşıyan katılma nedenleridir. Kursa katılma nedenleri cinsiyete, yaşa, medeni duruma ve öğrenim düzeyine göre de anlamlı farklılıklar göstermektedir. Cinsiyet bakımından; ekonomik amaçlar ya da güdülerle ilgili katılma nedenlerine verilen önem dereceleri, er kek kursiyerlerde, görece daha yüksektir. Çalışmayanlar arasında, `ev dışında çalışarak para kazanma isteği`nin erkekler için, `evde çalışarak para kazanma isteği`nin kadınlar için görece daha önemli katılma nedenleri olduğu görülmektedir. 19 yaş ve altındakilerin bu kurslara katılımında `boş zamanlarını değerlendirme`, `yeni arkadaşlar edinme` ve `toplumsallaşma` istekleri ilk sıraları alırken; 20-29 yaş grubunda `kendisinin ve ailesinin bazı ihtiyaçlarını evde karşılayarak aile bütçesine katkıda bulunma` ve `ev dışında bir iş bulup çalışma` istekleri öne geçmektedir. 30 yaş üzerinde ise, `... bazı ihtiyaçlarını evde karşılayarak aile bütçesine katkıda bulunma` ve `yaşlılıkta oyalanabileceği bir uğraş edinme` istekleri ağır basmak tadır. Medeni duruma göre, evlilerde `... bazı ihtiyaçlarını evde karşılayarak aile bütçesine katkıda bulunma isteği` ve bekârlarda `ev dışında çalışma isteği` daha önemli görülen katılma nedenleridir.225 öğrenim düzeyi yükseldikçe, `kurs sonunda alacağı bitirme belgesine duyulan ihtiyaç` ve `ev dışında iş bulup çalışma isteği` kursa katılma nedeni olarak daha çok önem kazanmaktadır. Tüm grupta, katılanların yüzde 6 9' unun, bu kurslara kayıt oldukları sırada Halk Eğitimi Merkezi' nin açtığı öte ki kurslar hakkında yeterli ya da hiçbir bilgisi olmadığı görülmüştür. Kursiyerlerin kursa katılmasını özendiren kişiler çoğunlukla aile ve komşu ya da arkadaş çevresindedir. Bunun yanısıra bazı kurslarda (Makina Ressamlığı, Mimari Proje ve İnşaat Ressamlığı, Daktilografi ve Elektronik) işyerinden /işverenden istek gelmesi de katılmayı güdüleyen bir etmendir. Kurslara katılma ile ilgili olarak aile ve çevrenin genellikle olumlu bir tutum içinde bulunduğu görül mektedir. Az olmakla birlikte katılmaya karşı çıkılma duru mu, daha çok El Sanatları-Çiçek ve Biçki-Dikiş kurslarında- dır. Katılanların, kurs programının süresi, içeriği, öğretim süreçleri ve değerlendirme yöntemi ile ilgili görüşleri, ihtiyaçları, beklentileri de devam ettikleri kurslara göre değişmektedir. Süre, bazı kurslarda yeterli görülürken; özellikle Elektronik, Makina Ressamlığı, Mimari Proje ve İnşaat Ressamlığı kurslarına katılanlar tarafından kısa bulunmaktadır. Buna neden olarak gösterilen nedenlerin başında, `sürenin, programdaki konuları tam öğrenmeye yetmemesi` gelmektedir. Programın meslek bilgileri yönünden içe riği, tüm grupta katılanların üçte ikisi tarafından yeterli bulunmakla birlikte, bazı kurslarda durum değişmektedir, örneğin; Makina Ressamlığı, Elektronik, Elektrikçilik, Mimari Proje ve inşaat Ressamlığı ile Muhasebe kurslarında, içeriğin ihtiyacı karşılamadığı görüşü ağır basmaktadır. Kursiyerlerin yaklaşık yarısı, programdaki bazı konuları süresi içinde öğrenmekte güçlük çektiklerini belirtmişlerdir. Ayrıca, kursiyerlerin önemli bir bölümü, seçme hakları226 olsa, daha uzun süreli ve kapsamlı bir programdan yana tercih bildirmişlerdir. Bu konuda, katılanların ancak dörtte biri, bugünkü program düzeninden hoşnut görünmektedir. Katılanların büyük çoğunluğu, kurs boyunca mesleki konular dışındaki başka konularda da eğitim yapılmasını is temekte ve yarıdan çoğu uygulanmakta olan programları bu yönden yeterli bulmamaktadır. Yapılması istenen sosyal- kültürel eğitimin konusu, katılanların bazı kişisel özelliklerine göre değişmektedir. Katılanlar öğretim yöntemleri konusunda genelde olumlu bir değerlendirme yapmaktadır. Fakat bazı kurslarda -özellikle Muhasebe, Makina Ressamlığı ve Elektrikçilik- öğretim yöntemi ile ilgili görüşlerde olumsuzluk ağır bas maktadır, öğretim Yöntemi ile ilgili bazı görüşler, devam edilen kurslar ile olduğu gibi, katılanların yaşı ve öğrenim düzeyi ile de ilişkili bulunmuştur. Tüm grupta ve özellikle bazı kurslarda, yapılan uygulamaların yeterli olmadığı; eğitim araç-gereçlerinin ihtiyaca yetmediği, bu nedenle yeterli uygulama yapmada ve dolayısıyla öğrenmede güçlük çekildiği; ayrıca basılı kaynak materyale de ihtiyaç duyulduğu katılanların önemli bir bölümünce işaret edilen hususlardır. Tüm grupta katılanların, katıldıkları grup-içi iliş kilerden (sxnxf atmosferinden) genelde hoşnut oldukları görülmüştür. Ancak bu konudaki görüşlerden bazıları, katılan ların yaşına ve öğrenim düzeyine göre değişmektedir. Bütün kurslarda katılanların çoğunluğu,- Halk Eğitimi Merkezi' nce kurs dışında düzenlenebilecek olan sosyal etkin liklere de katılma isteği göstermişlerdir. Ancak bunlardan bazıları, bu konuda aile, çevre ya da zaman ile ilgili engeller ileri sürmüştür.227 Katılanlarca tercih edilen değerlendirme biçimi, devam edilen kurslara göre değişmektedir. Ancak tüm grupta, katılanların yarıdan çoğu, kurstaki başarılarının yalnızca kurs boyunca yaptıkları işler, ile değerlendirilmesinin yeterli olacağı görüşünde birleşmektedir. Katılanların > tüm grupta yarısı ve bazı kurslarda çoğunluğu kurs masraflarını karşılamada `biraz` ya da `çok` derecesinde güçlük çekmektedir. Katılanların, kursta öğrendikleri bilgi ve becerileri kurs bittikten sonra nasıl kullanacakları konusundaki düşünceleri de devam ettikleri kurslara ve bazı kişisel özelliklerine göre değişmektedir. Bu konuda kadın kursları ile Elektronik kursunda evin/ailenin ihtiyaçlarını karşıla mak ya da evde çalışarak para kazanmak; Elektrikçilik kursları ile diğer karma kurslarda ise ücretli bir iş bulup ya da özel bir iş kurup çalışmak yönünde bir eğilim bulunmak tadır. Ayrıca, Elektrikçilik kursları dışında bütün kurslarda, katılanlar, bu kurs bittikten sonra başka kurslara da gelmeyi düşünmektedir. Sonuçlar Bu araştırmadan çıkarılabilecek olan sonuçları aşağıdaki noktalarda toplamak olanaklı görülmektedir: 1) Bu araştırmanın bulguları, araştırma kapsamının sınırlılığı dikkate alınmak kaydıyla, göstermiştir ki; ülkemizde halk eğitimi kurslarına katılanların özellikleri; yaş, medeni durum, öğrenim düzeyi ve çalışma durumları bakımından; gelişmiş Batı ülkelerinde yetişkin eğitimine katılanların tipik özelliklerinden farklıdır. Ancak yetişkin eğitiminin özelliği gereği, dünyada olduğu gibi bizde de, katılanların özelliklerinin, katılma güdülerinin, ihtiyaç ve beklentilerinin, gruplara göre farklılaştığı ortaya