Türkiye`de ders kitaplarında demokratik ve miliyetçi değerler, 27 Mayıs ve 12 Eylül askeri müdahale dönemlerine ilişkin bir inceleme

Abstract

272 Özet Bu çalışma, 27 Mayıs (1960-1962) ve 12 Eylül (1980-1983) askeri müdahale dönemlerinde ortaokullarda okutulan bazı ders kitaplarındaki demokratik ve milliyetçi değerleri içerik çözümlemesi tekniğiyle elde edilen bulgulara dayanarak irdelemektedir. Araştırmanın temel sorusu, ders kitaplarındaki demokratik ve milliyetçi değerler ile askeri müdahalelerin siyasal ve eğitsel politika ve uygulamaları arasındaki ilişki üzerinde odaklanmaktadır. Bu bağlamda ders kitaplarındaki demokratik ve milliyetçi değerlerin hem askeri müdahalelerle hem de devletin ideolojisiyle (Kemalizm) olan ilişkisi araştırılmaktadır. Ders kitaplarındaki değerler, hem nicelik/sıklık, hem de nitelik açısından incelenmektedir. Çalışmanın amacı, askeri müdahalelerin siyasal ve eğitsel politika ve uygulamaları ile ders kitaplarındaki değerler arasındaki ilişkinin boyutlarım saptamak, dönemler arasında bir farklılık olup olmadığım ortaya koymak ve değerlerin evrensel ve yerel boyutlarım belirlemektir. İncelenen demokratik değer kategorileri, 'insan haklan ve özgürlükleri', 'eşitlik', 'adalet', 'katilim', 'laiklik`, 'hoşgörü' ve 'çoğulculuk'; milliyetçi değer kategorileri ise 'millet', 'milli simgeler', 'kahramanlık', 'vatan', 'ordu', 'öteki', ve 'devlet'tir. Milliyetçi değerlerin yerel boyutları 'Türk milleti', 'Türk milli simgeleri', 'Türk kahramanlığı', 'Türk vatanı', 'Türk ordusu', `Yerli öteki' ve 'Türk devleti' olarak tanımlanmıştır. Araştırmanın bulguları, işlevselci ve Çatışmacı yaklaşımların eğitime ilişkin önermeleri açısından yorumlanmıştır. Araştırmanın bulguları, siyasal alanın eğitim kurumu üzerindeki etkisini, giderek belirleyiciliğini göstermiştir. Siyasal alanın önemli bir öğesi olan askeri müdahalelerin de eğitim ve ders kitapları üzerinde belirleyici olduğu, 27 Mayıs ve 12 Eylül dönemlerinde okutulan ders kitaplarındaki demokratik ve milliyetçi değerlerin çözümlenmesiyle elde edilmiştir. Bu iki askeri müdahalenin tercih ettiği değerlerin ders kitaplarına yansıtıldığı ve kitaplarda yeniden üretildiği görülmüştür. Her iki dönem ders kitaplarında da milliyetçi değerlerin demokratik değerlerden daha fazla yer aldığı saptanmış ve bu sonuç, askeri müdahale kadrolarının benimsedikleri resmi ideolojideki milliyetçi anlayışın ağırlığına bağlanmıştır. Milliyetçi değerlerin 27 Mayıs dönemi ders kitaplarında 12 Eylül'e göre daha yüksek oranda yer alması, beklenmedik bir bulgu olarak değerlendirilmiştir; çünkü 27 Mayıs döneminde gerek siyasal gerekse eğitsel alanda alman kararlar ve gerçekleştirilen uygulamalar, demokrasinin gelişmesine yönelik olumlu çabalar olarak görünmüştür. Bu nedenle, milliyetçi değerlerin 27 Mayıs değil, milliyetçi düşünce ve uygulamalara hemen her kurumda geniş yer verilen 12 Eylül dönemi ders kitaplarında daha yüksek oranda bulunacağı beklenmiştir. Bu bulgu, 12 Eylül döneminde Sosyal Bilgiler dersi içinde Yurttaşlık Bilgisi ve Coğrafya ile birlikte okutulan Tarih dersinin, 27 Mayıs döneminde ayrı ve tek basma okutuluyor olmasından kaynaklanmıştır; çünkü 27 Mayıs dönemindeki Tarih kitaplarının baştan sona ve diğer derslere oranla daha fazla milliyetçi değer içerdiği saptanmıştır. Demokratik değerlerin, 27 Mayıs dönemi ders kitaplarında 12 Eylül'e göre daha fazla yer alması ise, 27 Mayıs kadrolarının demokrasiye yönelik olumlu ilgileri ve uygulamalarıyla ilişkilendirilmiştir.

273 Abstract This study is concerned with democratic and nationalist values in the textbooks of middle schools in the periods of May 27 (1960-1962) and September 12 (1980-1983) military interventions in Turkey. These values are examined through data which were gathered by using content analysis method. The focus of the study is on the relationships between democratic and nationalist values in the textbooks and political and educational practices of the military interventions. Relationships between democratic and nationalist values in the textbooks and the ideologies of the interventions as well as the official ideology of the state was illustrated in the study. The values in the textbooks were discussed in both qualitative and quantative terms. The study also examined whether or not there is a meaningful difference between two intervention periods with regard to the dominant values in the textbooks and attempted to explain the universal and local dimensions of the values. Democratic values included in the study were `human rights and freedoms', 'equality, 5ptice', 'participation', 'secularity`, 'tolerance', 'and 'pluralism'. Nationalist values that were studied were categorized as 'nation', 'national symbols', Tieroism', 'motherland', 'army`, 'other', and 'State'. The local dimensions of nationalist values were defined as 'Turkish nation', 'Turkish national symbols', Turkish heroism', 'Turkish motherland', 'Turkish army1, 'native other', and 'Turkish State'. In the study, a qualitative analysis was carried out by choosing some sentences from the textbooks. The findings were interpreted using the frameworks of Functionalist and Conflict paradigms. Our findings suggested that political institutions in general and military interventions specifically have a deterministic effect on educational institutions. In the textbooks of intervention periods, nationalist values were used much more frequently than democratic values. This finding was related to the importance of nationalism within dominant/official ideology of the `coup d'etafs. It was found that nationalist values were used much more frequently in the textbooks in the period of May 27 intervention than that of September 12 intervention. This unexpected result was explained as a bias rising from the importance of nationalist values in the history textbooks examined for the May 27 period.