Osmanlı brokrasisinin Divan-ı Hümayun defter formlarının ortaya çıkışı ve gelişimi (XV-XVI. yüzyıl)

Abstract

VI ÖZET Bu tez çalışmasında XVI. yüzyılda Divan-ı Hümayun' da tutulan ahkam, mühimme ve ruus defterleri incelendi. Divan'da tutulan her bir defter serisinin karşılaştırılarak incelendiği bu çalışmanın sonucunda, Divan-ı Hümayun ahkam defterlerinin aslında üç farklı defter serisinden teşekkül ettiği görüldü. Bunlardan bir seri, idari ve siyasi hükümleri ihtiva etmekte olup bu tür hükümlerin kaydedil diği ahkam defterleri ileriki tarihlerde mühimme defteri ismini almıştır. Tımar tevcihleri ile idari tayinlere ait hükümleri ihtiva eden bir diğer seri ise tahvil ah kam defterleri şeklinde isimlendirildi. Üçüncü ahkam defteri serisinde ise tama men mali hükümlerin kaydedildiği ve bu serinin Bab-ı Defteri'ye ait olduğu gö rüldüğünden bu defterler incelenmedi. Tahvil ahkam ve ruus defterleri, ikinci ve üçüncü bölümlerde türleri, diplo matik özellikleri ve muhtevaları bakımından ayn ayrı incelendi. Bu iki defter tü rünün karşılaştırmalı olarak incelenmesi neticesinde, XVI. yüzyılda ruus ve tahvil kalemlerinin görev alanları bakımından bir ilişki içerisinde olduğu ve bir tayin işlemine ait prosedürü kendi aralarındaki iş bölümüyle yürüttüğü görüldü. Bu sonuca bağlı olarak, bugüne kadar tahvil ve ruus kalemi için verilen tanımların XVIII. yüzyıldaki durumu yansıttığı ve bu tanımların XVI. yüzyıla teşmil edilme sinin hatalı olacağı ifade edildi. Ayrıca tımar tevcih işlemlerinin de tahvil, ruus ve Defterhane kalemleri arasında bir görev dağılımı içerisinde yürütüldüğü bazı ör nek belgeler üzerinde gösterildi.

VII ABSTRACT This thesis is the result of a study of registers kept by the offices of the Im perial Divan in the sixteenth century. Particular attention has been given to the contents of these registers by comparing them with each other and the following conclusions were arrived at.The court registers of the Imperial Divan did not con sist of one single series of Ahkam registers but were in fact in the sixteenth century made up of three distinct series of Ahkam registers. The first of these series of these registers deal exclusively with matters of finance and do not in fact belong it the office of the Imperial Divan but to the office of the Defterdar a while second series of registers, which in fact do belong to the Imperial Divan, later became known as the Mühimme Defterleri. The third series deals with appointments of judges, Beylerbeyim, fief-holders and other important position in the state and can in fact be seen as appointment registers (Tahvil Ahkam Defterleri). The descriptions of the offices of the Ruus and the Tahvil which have been presented by historians mirror the reality of the organisation of the bureacrecy as it was the eighteenth century and not as it was in the sixteenth century. The reality of the sixteenth century bureacratic procedure was that appointments were made by the Ruus office and were then confirmed by the Tahvil office both offices playing a distinct role in the appointment of the same official. A similar process existed for the appointment of fief-holders, except that a second confirmation by the Bey lerbeyi was necessary so that three separated official procedures were involved.