Surre defterlerine göre sultan II.Mahmud Han Vakfi`ndan hac yolu ve hicaz`a dağitilan yardimlar.

Abstract

Surre; Osmanlı Devleti tarafından her sene hac mevsiminde Haremeyn ahalisinegönderilen para, hediye ve erzakların tamamına verilen genel bir isimdir.Haremeyn'e ilk kez surre gönderilmesi, Abbasi halifelerinden el-Muktedir Bi'llahzamanında (311/923?924) adet olmustur. Daha sonra gelen devletler bu gelenegi devamettirmislerdir.Osmanlı Devleti Yıldırım Bayezid devrinden itibaren Haremeyn'e surre göndermeyebaslamıstır. Mısır ve Hicaz'ın alınmasından sonra ise bu vazife her yıl aksatılmadansürdürülmüstür. 16.yüzyılda Osmanlı hâkimiyetine geçen Hicaz bölgesinin sınırları Mekke,Medine ve Cidde ile bunlara baglı kaza ve nahiyelerden olusmaktaydı. Bölgeye Osmanlı idaritaksimatında Hicaz eyaleti adı verilmekteydi. Osmanlı Devleti bu eyalete surre adı altındayardımlar göndermekteydi. Bu yardımlar devlet ve vakıflar aracılıgı ile yapılmaktaydı.Osmanlı Padisahları tarafından vakıfların idaresi ile ilgili çesitli düzenlemeler yapıldıgıgörülmektedir. II. Mahmud döneminde vakıf teskilatında yeni düzenlemeler yapılarak 13Kasım 1826 da Evkaf-ı Hümayun adı altında yeni bir nezaret teskil edildi. II. Mahmud yaptıgıbu degisiklikler ile dagınık bir vaziyette olan vakıf yönetimini tek elde toplamayıistemekteydi. nceledigimiz defterler II. Mahmud Han Vakfı tarafından Hicaz bölgesi ve hacyolu üzerinde bulunan menzillere dagıtılan surreleri kapsamaktadır. Haremeyn'e surregönderilmesi I.Dünya Savasında Hicaz bölgesinin kaybedilmesine dek sürmüstür.Surre-i Hümayun'un Osmanlılarda her yıl muntazam gönderilme âdeti Yavuz SultanSelim zamanında basladı. Surre gönderilmesi resmi devlet töreni seklinde yapılmaktaydı. Butörenler devler erkânı, görevliler ve halkın katılımıyla büyük bir merasim seklini alırdı. SurreAlayı'nın yolu zaman zaman degismistir. Surre gönderilisini Tanzimat'tan önce ve sonraolmak üzere iki kısıma ayırmak mümkündür. Tanzimat'tan önce 1281 (1864) senesine kadarSurre Alayı karadan katır ve develerle gönderilmistir. Bu tarihten itibaren denizden vapurlagönderilmeye baslanmıs, bu durum 1908'lere kadar sürmüstür. 1908'den sonra HicazDemiryolu'nun yapılması üzerine trenle surrenin yollandıgı bilinmektedir. Surre-i Hümayunkaradan gönderildigi sıralarda Recep ayının 12.günü merasimle stanbul'dan yola çıkarılırdı.Denizden gönderilme kararı üzerine, surre Saban ayının onbesinde gönderilmeye baslanmıstır.31 Agustos 1908'de tamamlanan Hicaz Demiryolu'nun faaliyete gecmesiyle hac yolculugudaha da kısalmıs ve müslümanlar hac ibadetini daha rahat yapma imkânına kavusmustur.Surre Defterleri, her yıl düzenli olarak Mekke ve Medine'ye gönderilen yardım vehediyelerin kimlere ne miktarda gönderildigini bildirmektedir. Konumuz olan surre defterleriHicaz bölgesinin sosyo-ekonomik durumunu yansıtması bakımından ayrı bir öneme sahiptir.II. Mahmud Han Vakf'ına kayıtlı olan bu defterler sekiz adet olup birisi çürük oldugundanarastırmaya açık degildir. Defterler genellikle rik´a yazı cinsiyle yazılmıs olup okunabilirdurumdadır. Defterlerde; surre gönderilen yerler, surre alan sahısların isimleri ve ne kadarayni ve nakdi yardım yapıldıgı kayıtlıdır.Tezimizde ayrıca surre defterlerinde geçen yazısma usullerine, surre-i hümayungörevlileri ve surre ile ilgili terimlere yer verilmis olup metinlerde geçen Osmanlı agırlık, ölçüve para sistemi hakkında kısa açıklamalarda bulunulmustur. Görsel malzemenin öneminebinaen konu ile ilgili resim, harita ve belgeler ekler kısmında verilmistir.Sonuç olarak, surre konusunun dayanagını teskil eden surre defterleri; ait oldugudönemin mali durumunu aydınlatması açısından, Haremeyn bölgesinin ekonomik, sosyal vesiyasi durumu hakkında bilgiler vermesi bakımından önemlidir.

Surre; It is a general expression to remark all of the money, gifts and suppliessent to the population in Haremeyn (Mecca and Medina) during hajj season by OttomanEmpire.The tradition of sending surre to Haremeyn started during the time of Al-Muktedir Bi?llah, as one of the Abbasi Caliphs (311/ 923-24). Succeeding states hadcontinued this tradition.As for Ottoman Empire, it has started to send surre to Haremeyn during the reignof Bayezid I (Yıldırım Bayezid). This duty had been performed without any interruptionafter seizing of Egypt and the Hejaz. The boundaries of the Hejaz region entered inOttoman domination in the 16th century were comprised of Mecca, Medina and Jeddahand their subdivisions and sub-districts. In the administrative division of the Ottomansthe region was called as ?the Hejaz State?. The Ottoman State was sending donations tothis state, which is called as ?surre?. These aids were performed by the state andfoundations. It is seen that there were some arrangements made by the Ottoman Sultansassociated with the administration of the foundations.During the reign of Mahmud II, new arrangements were made and a newministry was established under the name of ?Evkaf-ı Humayun?. Mahmud II wanted tocollect the administrations of all foundations, which were disorganized, under the samemanagement with these regulations. The books on which we have studied cover thesurres given to the Hejaz region and the locations on the road to Mecca by thefoundation of Sultan Mahmud II. Surre supply to Haremeyn had continued till the fall ofthe Hejaz area in the I. World War.The regular transfer of Surre-i Humayun (surre of dynasty) was started duringthe realm of Yavuz Sultan Selim (Selim I). Sending of surre was been performing in theIIform of an official state ceremony. These ceremonies were performed just like a bigceremony with the joining of state high officials, officers, and local citizens.The path of Surre regiment was changed from time to time. It is possible toanalyze sending of Surre in two parts: before and after Reformation (Tanzimat). Till1281 (1864) namely before Reformation, The Surre Regiment was sent via mules andcamels on territorial transportation. After this date, it was sent via boats (marinetransportation), marine transportation had been continued till 1908. After 1908, it isknown that Surres were sent through railway thanks to the construction of the HedjazRailroad.Surre-i Humayun was sent from Istanbul on the 12th of Recep. After deciding tosend it via marine transportation, it was started to be sent on the 15th of Saban. Afterstarting operation of the Hejaz railroad, the hajj journey was further shortened andMuslims has had the opportunity to go to the Hedjaz more comfortably.The books of Surre state the amount and the consignee of the gifts and assistancesent to Mecca and Medina regularly on annual basis. Surre books , as our subjectmatter, has a different importance since it also shows the socio-economic situation ofthe Hedjaz Region. These books which are registered in the foundation of SultanMahmut II are 8 pieces, and one of them is not open for analyzing since it has a decayednature. The books are generally written in rik?a letter form and can be read easily. Inthese books, the places to where surres were sent, the people receiving surres and theamount of cash and ocular helps are registered.In our thesis, writing methods in surre books, Surre-i Humayun officials andterms related to surre have been defined and short descriptions have been providedabout Ottoman weight, scale and currency units. Pictures, maps and documents havealso been given related to the importance of the visual material in the Annexes part.Consequently, surre books forming the fundamental of surre subject areimportant since they reflect the financial situation of the related period, and provideinformation about economic, social, and political situation of the Haremeyn area.3