Bedâyiü`l-Vekâyi (metin, dizin ve inceleme) (375b-410b)

Abstract

Tezin konusu, 17. yy. tarih yazarı olan Koca Hüseyin Efendi'nin Bedayiü'l-Vekayi adlı eseridir. Eserin 375b-410b varakları arası okunarak dil incelemesi yapılmıştır. Ardından özet çıkartılmıştır. Son olarak da dizini yapılmıştır.Bedayiü'l-Vekayi iki cilttir. Birinci cildi Viyana'da bulunmaktadır. Bu ciltte insanlık tarihi ve İslam tarihi anlatılmıştır. İkinci cilt Petersburg nüshasıdır. Osmanlı Devleti'nin kuruluşundan Yavuz Sultan Selim devrinin sonuna kadarki dönem anlatılmıştır. Önce Osmanoğullarının şeceresi hakkında bilgi verir. Ardından Ertuğrul Gazi'nin Anadolu'ya gelişini ve Osmanlı Devleti'nin kuruluşunu anlatır. Her padişah döneminde Anadolu ve İstanbul'daki siyasi ve askeri olayları gözlemlerine dayanarak yazar. Diğer tarih yazarlarından farklı olarak Osmanlı Devleti'nin komşularıyla olan ilişkilerinden bahseder.İkinci cilt 517 varaktan oluşur. Her sayfa 25 satırdır. Eser 1862 yılında özel bir koleksiyondan satın alınarak Petersburg'a götürülmüştür. Bu eserden ilk bahseden kişi 18.yy. biyografi yazarı ve diplomatı Ahmet Resmi Efendi'dir. 1961'de Anna Tveritinova tarafından fihrist ve ayrıntılı indeks ilavesiyle iki cilt halinde yayınlanmıştır.Tezde, Bedâyiü'l-Vekâyi'nin ikinci cildinden 375b-410b varakları okunup dizini yapılmıştır. inAyrıca sadece bu varaklara dayanarak bir dil incelemesi yer almaktadır. Bu varaklarda Sultan Beyazıt dönemindeki şehzade kavgaları, kızılbaş isyanının bastırılması, Şehzade Selim'in babasıyla yaptığı savaş, Beyazıt Han'ın saltanatı oğlu Selim'e bırakması anlatılır. Sultan Beyazıt dönemindeki şeyh ve ulemâdan bahseder, kısaca biyografilerini verir. Sultan Beyazıt'ın hizmetleri hakkında bilgi verir.Bütün bu anlatımlar içinde yer yer ayetlere, başkalarının sözlerine, düşürülen tarihlere ve dörtlüklere yer vermiştir. Anlatımı asrına göre yalın ve açıktır. Orta nesrin başarılı ve güzel bir örneğidir.Tez konusu belirlendikten sonra, eser ve yazarı hakkında ülkemizde bulunan bilgilere ulaşmaya çalıştım. Ancak eserin nüshaları Türkiye'de olmadığı için eser ve yazarı hakkındaki bilgilere Abdülkadir Özcan'ın İslâm Ansiklopedisi'ne yazdığı makaleden ulaşabildim. Petersburg nüshasının tıpkıbasımından kendimize ait olan varakları çoğalttıktan sonra okuma işini yaptım.375b-410b varakları arası öncelikle transkribe edildi. Okunamayan kelimeler [?] şeklinde geçildi. Yazarın kırmızı kalemle yazdığı başlıklar, bazı özel isimler ve alıntılar tıpkıbasımda belirsiz çıktığı için okunmakta güçlük çekilen kelimeler oldu.Konuşma cümleleri anlaşılabildiği kadarıyla ??..? içinde verildi. Metnin daha iyi analşılabilmesi için noktalama işaretleri konuldu. Özel isimler büyük harfle başlanarak yazıldı. Ayetler tırnak içinde ve italik yazı biçimiyle yazıldı. Her bölüm başlığı bond olarak yazıldı. Varak numaraları, daha belirgin olması için [376a] şeklinde bond biçiminde yazıldı. Satır numaraları (18) şeklinde parantez içinde verildi.Dizin ve sözlük bölümünde, metinde geçen tüm kelimeler ele alındı. Yapım ekleri kelimeyle bir yazıldı ancak çekim ekleri ayrıldı.Madde başı olan kelimeler bond yazıldı. Her kelimenin anlamı yazıldı. Ancak anlamı bulunamayan kelimelerin anlam kısmı boş bırakıldı ve (?) ?soru işareti? konuldu.Eğer kelime metnin değişik yerlerinde farklı anlamlarla kullanıldıysa bu farklı anlamlar da numaralandırılarak yazıldı.

The subject of this thesis is the edition of a section (folios 375b-410b) of Bedayiü?l-Vekayi which was written by Koca Hüseyin Efendi in the 17th century. The thesis consists of the transcription of the text from the Ottoman script into a Latin transcription alphabet. There is a commentary on the language of the text and a full grammatical index is given. The introduction to the thesis summarises in detail the accounts of the events which are related in the text.Bedayiü?l-Vekayi comes in two separate volumes. The first one is found in Vienna which discusses about the history of Islam and humanity. The other one is found in Saint Petersburg and discusses the period between the founding of Ottomans and ends with the rule of Yavuz Sultan Selim. The writer discusses the military and political events in Istanbul and Anatolia for every Sultan of the period. The writer also discusses the relations between the Ottomans and their neighbours.The second volume has 517 folios and every page has 25 lines. This work was bought from a special collection in 1862 and then taken to Saint Petersburg. The first person to comment and write about this history book is Ahmet Resmi Efendi, who is a biography writer and the diplomat of the 18th century. Anna Tveritinova, a modern scholar studied this work in 1961.The folios between 375b-410b take place in the second volume and describe the fights between princes in the Sultan Beyazid period, the counter insurgence of Kizilbash, the war between the prince Selim and his father Beyazid, and, the last of all, the passing of the rule from Beyazid to his son Selim. The same folios relate the biographies of sheikhs and scholars, and the achievemets of Sultan Beyazid.There are quotations of verses from the Koran, citations from various writers.After deciding on the subject of the thesis, I began to search work done on Bedayiü?l-Vekayi. No copies of other MSS were found in Istanbul. Unfortunately due to the copies of this work is not found in Istanbul. I reached searched for information from secondary sources: the only source was an article by Abdülkadir Özcan in the İslam Ansiklopedisi.The folios between 375b-410b were transcribed from the Arabic alphabet to a Latin transcription alphabet. Words which could not be read were given as [?], and the text was punctuated.In the index every word entry was given the meaning it has in the text. The derivational affixes were written together with the word whereas the inflexional suffixes were written without the words. Every word entry in the dictionary was written in bold.