Bedâyiü`l-Vekâyi (17.Yüzyıl), (346a-375a), (Metin-dizin-inceleme)

Abstract

Tezin konusu, 17. yy. tarih yazarı olan Koca Hüseyin Efendi'nin Bedâyiü'l-Vekâyi adlı eseridir. Eserin 346a-375a varakları arası okunarak bu varaklara dayalı dil incelemesi yapılmıştır. Ardından varakların özeti çıkartılmıştır. Son olarak da okunan metnin dizini yapılmıştır.Bedâyiü'l-Vekâyi iki ciltten oluşan bir eserdir. Eserin birinci cildi Viyana'da bulunmaktadır. Bu ciltte insanlık tarihi ve İslam tarihi anlatılmıştır. İkinci cilt ise Rusya İlimler Akademisi Şarkiyat Enstitüsü'nde yer alan Petersburg nüshasıdır. İkinci ciltte, Osmanlı Beyliği'nin ortaya çıkışından Yavuz Sultan Selim devrinin sonuna kadarki olayları anlatır. İlk başta Osmanoğullarının şeceresi hakkında bilgi verir. Daha sonra da Ertuğrul Gazi'nin Anadolu'ya gelişini ve Osmanlı Devleti'nin kuruluşunu anlatır. Her padişah döneminde Anadolu ve İstanbul'daki siyasi ve askeri olayları gözlemlerine dayanarak yazar. Ayrıca her padişah dönemindeki ulemâ, şeyh ve vezirlerin de kısa biyografisini verir. Diğer tarih yazarlarından farklı olarak her padişah döneminde Osmanlı Devleti'nin komşularıyla olan ilişkilerinden bahseder.İkinci cilt, 517 varaktan oluşur ve her varakta 25 satır yer alır. Eser, 1862 yılında özel bir koleksiyondan satın alınarak Petersburg'a götürülmüştür. 18.yy. biyografi yazarı ve diplomatı olan Ahmet Resmi Efendi, bu eserden ilk bahseden kişidir. 1961'de Anna Tveritinova tarafından fihrist ve ayrıntılı indeks ilavesiyle iki cilt halinde yayınlanmıştır.Tezde, Bedâyiü'l-Vekâyi'nin ikinci cildinden 346a-375a varakları okunup dizini yapılmıştır. Dil incelemesi de bu varaklara dayalı olarak yer almaktadır. Bu varaklarda: Dulkadiroğlu Alaüd-Devle'nin isyanının zikri, Arnavut Bagaza Şahı'nın niyeti, Derencil Ban Yakup Paşa'nın öldürülmesinin zaferi, Polonya sahibinin fitnesinin definde Balı Beg'in isteği, Sultan Hisarı İnebahtı'nın ele geçirilişi, Meton fethi seferinin beyanı, Koron ve Navarin Hisarı'nın kuşatılmasının zikri, Dırac Hisarı kuşatmasının kıssası, veba ve kıtlığın görülmesi ve Şah Selim'in fetihleri anlatılır.Eserde yer yer ayetlere ve Arapça ibarelere yer verilmiştir. Ancak eserin dili o döneme göre oldukça yalın ve açıktır.Tez konusu olarak bu eseri belirlendikten sonra, eser ve yazarı hakkında çeşitli araştırmalar yaptık. Ancak eserin nüshaları Türkiye'de olmadığı için eser ve yazarı hakkındaki bilgilere Abdülkadir Özcan'ın İslâm Ansiklopedisi'nde yazdığı makaleden Türk Ansiklopesi'nden ulaşabildik. Petersburg nüshasının tıpkıbasımından kendimize ait olan varakları çoğaltarak okumaya geçtik.346a-375a varakları arası öncelikle transkribe edildi. Okunamayan kelimeler, Arapça ayet ve hadisler [?] şeklinde geçildi. Müellifin yazdığı başlıklar, bazı özel isimler ve alıntılar tıpkıbasımda belirsiz çıktığı için okunmakta güçlük çekilen kelimeler oldu. Ayrıca varak sınırları dışına taşmış olan kelimeler {dua-yı sultan} şeklinde yazıldı. Metnin daha iyi anlaşılabilmesi için noktalama işaretleri konuldu. Her bölüm başlığı bond olarak yazıldı. Varak numaraları da [346a] şeklinde bond biçiminde yazıldı. Satır numaraları (18) şeklinde parantez içinde verildi.Arapça ayet ve ibareler dışındaki tüm kelimeler dizine alındı. Yapım ekleri kelimeyle bir yazıldı ancak çekim ekleri ayrıldı.Madde başı olan kelimeler bond yazıldı. Her kelime metinde geçen anlama göre yazıldı. Anlamı bulunamayan kelimelerin anlam kısmı boş bırakıldı ve (?) ?soru işareti? konuldu. Anlamı bulunan ancak kesinliğinden emin olunamayan kelimelerin karşısına da yine soru işareti konuldu.Eğer kelime metnin değişik yerlerinde farklı anlamlarla kullanıldıysa bu farklı anlamlar da numaralandırılarak yazıldı.

This thesis is an edition of Bedâyiü'l-Vekâyi, a 17th Century history by Hüseyin Efendi. The folios between 346a-375a are transcribed using a standard transcription system and a full grammatical index is given.Bedâyiü'l-Vekâyi is divided into two volumes. Each volume has only one copy. The first volume (or MS) is located in Vienna and gives an account of human history and continues with events relating to Islamic history. The second volume (or MS) is in Petersburg in the Russian Academy of Sciences Oriental Studies Institute. The second volume tells the events from the emergence of the Ottoman Dynasty to the end of the rule of Yavuz Sultan Selim. The account begins by giving the genealogy of Osmanoğulları. The account then continues to describe how Ertugrul Gazi comes to Anotolia and the Ottoman Empire is founded. The author gives an account of political and military events in Anatolia and Istanbul for the rule of each sultan. The account for the period covering Hüseyin Efendi's life time is based on his observations.Bedâyiü'l-Vekâyi also gives a short biography of the ulema, sheikhs and the sultan's consort for each period of rule. Hüseyin Efendi, furthermore also describes the relations of the Ottomans with their neighbours; this is often not found in historical acconuts.The second volume consists of 517 folios with 25 lines to each folio. The manuscript was purchased from a private collection in 1862 and taken to St. Petersburg. A biographer and diplomat Ahmet Resmi Efendi in the 18th Century is the first person who mentions the work. In 1962, a faxsimile of the work was published in two volumes with the addition of a detailed index of proper names by Anna Tveritinova.The section of Bedâyiü'l-Vekâyi between the folios 346a-375a relate the rebellion of Dulkadiroğlu Alaüd-Devle, the intentions of the Albanian Bagaza Shah, the Derencil Ban Yakup Pasha's killing, the request of Balı Beg, the seuzire of Sultan?s fortress İnebahtı, the declaraion of the Meton campaign, the siege of the Koron and Navarin fortresses, the siege of Dırac fortress, the appearance of plague and famine, and Shah Selim?s conquests.The text sporadically employs Arabic phrase and verses. But in general the language of text is fluent and clear. The text was transcribed with the addition of puctuation marks.The only reference to Hüseyin Efendi's Bedâyiü'l-Vekâyi in studies of history is Abdulkadir Özcan's article in the İslam Ansiklopedisi and the Turk Ansiklopedisi.Primarily, between leaf 346a-375a were transkribe. Unreadable words, Arabic verses and hadiths were described in the form like [...]. There are some words which can read difficulty because of facsimile copy at author's titles and some specific names and citations. Also beyond the borders of foil words were written in the form like {du?a-yı sul??n}.For a better understanding of the text was used punctuation marks. The title of each chapter was written with bond. The title of each chapter was written with bond. Leaf numbers also written in the form like [346a] with bond. Line numbers given in brackets in the form like (18).Exept the Arabic verses and phrases words were all index . Construction of additionals written with words but the inflection of additionals were written left from words. The meaning part of the words which meaning can not found, were getting blank end put (?) `question mark`. Also in front of the words which has meaning, but can not be sure of accuracy, again a question mark was placed.If the word is used with different meanings in different parts of the text, these different meanings were also numbered.