16. yüzyıl Osmanlı minyatürlerinde bayrak üzerine bir araştırma (bayrak-flâma-sancak)

Abstract

Türk tarihinde erken devirlerden itibaren çeşitli hâkimiyet sembolleri bulunmaktadır. Önceleri tuğlar hâkimiyeti simgelerken, zamanla tuğların yerini mızraklı bayraklar almıştır. Başlangıçta ucuna ipek parçası takılan mızrak, zamanla işlevselliğinin yanında yeni kimliklere bürünmüş, çeşitli renk ve formlarla şekillenmiştir.Diğer Türk devletlerinde olduğu gibi Osmanlı devletinin de kurulduğu günden itibaren varlığını simgeleyen bayraklarının bulunduğu ve hâkimiyetini belirtebilmek için bayrakların kaçınılmazlığı bilinmektedir. Sınırlar genişledikçe kurumlar oluşup köklenmeye başlamış, temellerinde askerlik olan devletin bayraklarında da sayısal anlamda artış ve çeşitlenmeler olmuştur. Ancak bayrakların kumaş özellikleri, savaşlar esnasında gerçekleşen kayıplar ve yıpranmalar birçok bayrak türünün günümüze ulaşmasını engellemiştir. Günümüze ulaşabilen örneklerin sayılarının azlığının yanında birçoğunun teşhir edilememesi Osmanlı bayrakları hakkında bilgileri kısıtlamıştır.Osmanlı devleti ve kurumlarında çok sayıda bayrak bulunmaktadır. Bu bayraklardan padişahların kendilerine ait bayraklarına ?Saltanat Sancakları? denilmektedir. Sayıları dönemler içerisinde farklılık gösterse de her padişahın cülusu esnasında kendi adına bayrak yaptırma geleneği devam etmiştir. Şehzadelerin de kendine has bayrakları mevcuttur. Ayrıca vezir, kaptanpaşa, sancakbeyi gibi kişilerin de kendilerine ait bayrakları bulunmaktadır. Orduda ise her birliğin kendine has bayrak çeşitleri bulunmakta ve bu bayraklar ocak ve ortaları belirtecek şekilde çeşitli imgeler içermektedir.Halifeliğin Osmanlı'ya geçmesinden sonra Peygamber bayrağı olan Sancak-ı Şerif'te Osmanlı devletinde resmiyet kazanan bayraklar arasında sayılmıştır. Çoğu zaman ordunun beraberinde savaşlara götürülmüş ve büyük bir kutsiyetle korunmuştur.Kaynaklarda geçen bilgiler, müzelerde sergilenen örnekler ve minyatürlerde betimlenen bayraklar birlikte değerlendirilerek günümüze pek az örneği gelebilen 16. yüzyıl Osmanlı bayrakları hakkında çeşitli veriler ortaya konulmuştur. Daha sonra bulunacak farklı dokümanlar ve yurtiçi ve yurt dışında bulunan bayrak örneklerinin günışığına çıkarılması neticesinde konuyla ilgili yeni veriler ortaya konulması mümkün olacaktır.

There have been various dominion symbols in Turkish history since early ages. At the beginning, among dominion symbols, there were Tuğs which were replaced by flags on sparrows later. In addition to their primary functions, the sparrows with pieces of silk on their ends, gained a new identity by being shaped in several forms and colours.It is known that Ottoman Empire has a flag representing its existence since the day it was established, and flags were vital to declare its dominion. As the boundaires expanded, establishments were formed and started to take root, resulting in an increase of the number and variation of the flags in the army based state. However, their properties as fabrics and their being frayed or lost during wars prevented them from lasting until our age. Not only the number of the samples lasted until today is low, but also many of them aren?t on display which restricts the information about Ottoman flags.In Ottoman empire and establishments, there are flags in large numbers. Among those, the flags of the Sultans are called ?Saltanat Sancakları? meaning ?Flags of the Empire?. Although their numbers differed in eras, the tradition in which the Sultans had their flags prapared during their cülus had continued. There were flags of Princes too. Also, people like Vazeer, Kaptanpaşa, Sancakbeyi had their own flags. In the army, every unit had special flag types and these flags included images defining Ocaks and Ortas .After Caliphate passed to Ottoman Empire, the flag of the Prophet, ?Sancak-ı Şerif? (Holy Flag) became one of the official flags of the state. Most of the time, it was broght to the wars and was protected with great care.Various data about today?s rare Ottoman flags of the 16th century were introduced after the evaluation of the information in the records, the samples on display and the flags described in miniatures altogether. It would be possible to introduce new data about the topic with the help of the possible documents to be found and by the discovery of new flag samples in and out of the country.