İstanbul Ayasofyası odaklı tarihi çevre (18. ve 19. yüzyıllar içinde değişim ve dönüşümler)

Abstract

Osmanlı'nın yüzünü batıya çevirmeye başladığı 18.yüzyıl ile neredeyse devletin bütün sisteminin ve algısının batılılaştığı 19.yüzyıldan kent bir takım değişikliklere uğramıştır. Devlet kurumları ile birlikte mimarlık, kentleşme alanları da batılı anlayışla yeniden düzenlenmiş, hatta yabancı mimarların yoğunlaştığı bu dönemde restorasyon algısı bile değişmiştir. Sistemdeki yaşanan değişimin yansımaları neredeyse Ayasofya odaklı tarihi çevrede ise vücut bulmuştur. Ayasofya'nın özellikle 18.yüzyılda eklenen yeni yapılarla külliye hüviyeti kazanırken, çevresi de yenilenen devlet anlayışına uygun yapılaşmaya gidilmiş, kentin merkezi konumunda olan bölge neredeyse yeniden imar edilmiştir. Tez kapsamında birinci bölümde, `Giriş` ana başlığı altında; ‟konunun amacı ve kapsamı` ‟konuya ilişkin yayın ve araştırmalar` tanıtılarak ilgili kaynak ve araştırmalar başlığı altında bu güne kadar konu ile ilgili yapılan yayınlar ve araştırmalar hakkında değerlendirmeler yapılmıştır.İkinci bölüm teze konu tarihi çevrenin Osmanlı dönemi öncesi kronolojik olarak şekillenişi, gelişimi ile Ayasofya'nın inşa süreci ve etrafında yer alan kentin odak yapılarına kısaca değinilmiştir.Üçüncü bölümde İstanbul'un fethinden 18.yüzyıla kadar Ayasofya ve tarihi çevre işlenmiştir. Üçüncü bölümün birinci başlığı altında İstanbul'un fethi ile Ayasofya'nın camiye dönüştürülmesi ve 18. yüzyıla kadar geçirdiği onarımlara kısaca değinilirken ikinci başlıkla tarihi çevrenin fetih süreciyle başlayıp 18. yüzyıla kadar süren değişimi kısaca işlenmiştir. Dördüncü bölüm tezin ana konusu olan 18. ve 19. yüzyılda Ayasofya ve tarihi çevre detaylı olarak işlenmeye çalışılmıştır. Bölümün birinci başlığı altında Ayasofya detaylı olarak işlenmiştir. Onarımlar sırasında değişen yapı ile birlikte yapının içine ve avlusuna eklenen yapılar anlatılmış, dönemine ait gravür ve fotoğraflar kullanılarak anlatım güçlendirilmeye çalışılmıştır. Cumhuriyet dönemine kısaca değinilmiş bu dönemde yaşanmış süreçler kısaca anlatılarak Ayasofya'nın yeniden işlevselleştirilmesi ve tarihi çevrede değişimi günümüze getirerek konu sonlandırılmıştır.Dördüncü bölümün ikinci başlığı altında tarihi çevre olarak tanımlamaya çalışmış olduğum Ayasofya'nın dört yönünde inşa edilen yapılar ile mevcut yapıların değişimi işlenmiştir. Değişimler dönemine ait gravür, fotoğraf ve haritalar kullanılarak anlatım güçlendirilmeye çalışılmıştır.Son olarak 18.ve 19.yüzyılın Ayasofya odaklı tarihi çevrede yarattığı etkisi, olumlu ya da olumsuz yansımaları anlatılarak değerlendirme yapılarak tez sonuçlandırılmıştır.

In the 18th century, when the Ottoman Empire began to turn towards west and in the 19th century, when almost all the system and perception of the Empire became westernized, the city also went through some changes. Together with the state institutions, architecture and urbanization were also restructured in a west-oriented way. Moreover, even the perception of restoration was changed in this period, due to abundance of foreign architects. The reflections of these changes in the system were almost entirely embodied in the Hagia Sophia centered historic area. While Hagia Sophia turned into a social complex with the buildings that were annexed especially in the 18th century, its surroundings were also configured in accordance with the new state approach, and the region which was the city's center was almost entirely rebuilt. In the first section of this thesis, under the title of `Introduction,` `the aim and scope of the topic,` and `academic writings and researches related to the topic` were introduced and academic writings and researches up to date were evaluated under the title of `related resources and researches.`In the second section, pre-Ottoman chronological shaping of the historic area that is the subject of this thesis, its development, construction process of Hagia Sophia and focal buildings of the city were mentioned.Hagia Sophia and its historic surroundings from the conquest of Istanbul to the 18th century was covered in the third section. While Hagia Sophia's transformation into a mosque after the conquest of Istanbul and restorations and repairs it went through until the 18th century were shortly mentioned under the first sub-title of the third section, the changes in its historic surroundings from the conquest until the 18th century were shortly mentioned in the second sub-title. In the fourth section, the main topic of this thesis, Hagia Sophia and its historic surroundings in the 18th and 19 centuries was tried to be covered in detail. Under the first subtitle of the section, Hagia Sophia was covered in detail. The changes in the building due to repairs and restorations, and buildings added to both inside and the courtyard of Hagia Sophia were described; and by using engravings and photographs from the period, this description was tried to be corroborated. The Republic era was shortly mentioned, and the topic was brought to term by shortly describing the processes in this era, re-utilization of Hagia Sophia and changes in its historic surroundings until contemporary times.Under the second subtitle of the fourth section, the preexistent and later constructed buildings in the near vicinity of Hagia Sophia, which I tried to define as historic surroundings and their changes were covered. By using engravings, photographs and maps of the period, the commentary was tried to be corroborated.Finally, the thesis was concluded by describing and evaluating the effect and positive or negative reflections of the 18th and 19th centuries on Hagia Sophia and its historic surroundings.