Gömü-dili: Çok dilli bilgi erişim gömülerinin bilgisayar ortamında etkileşimli biçimde geliştirilmesini destekleyecek bir yazılım dizgesinin tasarımı ve geröekleştirimi

Abstract

in ÖZET GÖMÖ-DİLÎ: ÇOK-DİLLİ BİLGİ ERİŞİM GÖMÜLERİNİN BİLGİSAYAR ORTAMINDA ETKİLEŞİMLİ BÎÇİMOE GELİŞTİRİLMESİNİ DESTEKLEYECEK BİR YAZILIM DİZGESİNİN TASARIM VE GERÇEKLEŞTİRİMİ Mehmet Ali Orgun Bu çalışmada bilim dallarına göre uluslararası bilimsel ve teknik yayın lara bilgi erişim olanaklarını sağlamada kullanılacak, Türkçeyi de içe ren, çok-dilli gömülerin etkileşimli biçimde geliştirilmesini ve yaşa tılmasını destekleyecek bir yazılım dizgesi tasarlanıp gerçekleştiril miştir. c. Çok-dilli gömü, bir taşıyıcı dildeki terimler aracılığıyla belirlenen kavramlar ve bu kavramlar arasındaki sıradüzensel ve çapraz ilişkileri (bir kavramı gösteren herhangi bir terim kaDsamma giren daha dar anlam lı terim, daha geniş anlamlı terim, ilgili terim ilişkilerini) içeren bir üst-gömü yapısı çerçevesinde oluşturulmuştur. Eşanlamlı terimler arasındaki ilişkilerse her dile ilişkin veri yapısı içerisinde düzenlen miştir. Gömüde yer alan her dildeki terimlerden kavramlara ve kavram-. lardan bu dillerdeki terimlere geçiş için ayrı söz bağları kurulmuştur. Bu yapı kullanılarak tek -dilli gömülerin ya da gömüde kapsanan dillerden seçilmiş birkaçını içeren çapraz gömülerin yayına hazır çıktıları da sağlanabilmektedir. GÖMÜ-DİLİ yazılım dizgesi, toplam yirmi dört işlevi (kullanıcı komutu) olan bir gömü düzenleme dilini soru-yanıtlı bir iletişim ortamında gömü oluşturuculara sunmaktadır. Kullanıcı bu dille dizgeyi yönlendirerek bilgisayar ortamında oluşturulan herhangi bir (çok-dilli) gömüyü düzen leyebilir, işleyebilir. GÖMÜ-DİLİ yazılım dizgesi Hacettepe üniversitesinde kurulu Burroughs B6811 bilgisayar dizgesi üzerinde ANSI 74 COBOL izlenceleme dili kulla nılarak gerçekleştirilmiştir, ilk gerçekleştiriri aşamasında çok-dilli gömülerde Türkçe, İngilizce, Fransızca dillerinin kullanılmasına izin veren yazılım dizgesinde, kullanıcı-dizge iletişimi Türkçeye dayalı ola rak yürütülmektedir. Anahtar -sözcükler: Bilgi Erişim, Sözdağarcığı Denetimi,. Bilgi Erişim Gömüsü, Çok-dilli Gömü, Yazılım Geliştirme, Etkileşimli Bilişim Dizgesi Tasarımı ve Gerçekleştirimi. -

îv SUMMARY GÖMÖ-DİLI: THE DESIGN AND IMPLEMENTATION OF AN INTERACTIVE SOFTWARE SYSTEM SUPPORTING THE DEVELOPMENT OF MULTILINGUAL INFORMATION RETRIEVAL THESAURI IN COMPUTER ENVIRONMENT MS Thesis Mehmet Ali Orgun In this thesis, an interactive software supporting multilingual thesauri which are also including Turkish is designed and implemented. The thesauri to be developed can be used in indexing and searching of the scientific literature for information retrieval purposes. The construction of the multilingual thesauri are designed in the frame of supra-thesaurus concept. Concepts and traditional thesaural interrelations between concepts, be it hierarchical or non-hierarchical, are provided in the supra-thesaurus. Synonymous terms are handled within the framework of each language. Concepts and thesaural relations are represented by the terms of a carrier language. Two types of concordances have been used: from terms of each of the covered languages to concepts, and vice versa. Monolingual or multilingual thesauri covering chosen languages amongst provided ones, may also be output via concordances. The software called `GÖMÜ-DİLİ` supports a multilingual thesaurus editing language which has twenty four functions or user instructions in conver sational environment, designed to enhance the ease of the multilingual thesaurus constructor. The users can edit and process any multilingual thesaurus developed by using the system. The software system is implemented on Burroughs B6811 computer system installed at The Information Processing Center of Hacettepe University using ANSI 74 COBOL Programming language. The system-user communication is based on Turkish and the system allows the user to maintain any multilingual thesaurus covering Turkish. English and French lanquages. Key-words: Information Retrieval, Vocabulary Control, Thesaurus, Multilingual Thesaurus, Software Development, Design and Implementation of Interactive Information Systems.