Tarihsel süreç içinde yükseköğretim yapılarının mekansal analizi

Abstract

Bu çalışmanın temel amacı; eski ve yeni üniversite kampüslerinin mekân analizlerini yapacak bir sistem oluşturmaktır. Araştırmaya, Türk yükseköğretiminin tarihsel gelişimi ve Cumhuriyet sonrası yaşadığı gelişme ve değişime değinilerek, yükseköğretim yapılarının sahip olması gereken niteliklerle başlanılmıştır. Kavram olarak üniversitenin ifade ettiği anlam ve amaçlara değinilmiş Batı ve Türk yükseköğretiminin tarihsel gelişimi ile günümüz üniversitelerinin fonksiyonları üzerinde durulmuştur. Çağdaş üniversite planlaması ve bu planlamada son derece önemli olan Erişilebilir / Tanınabilir / Algılanabilir Çevre, Yaya Ölçeği, Yayalar Kampusu, Esneklik / Uyabilirlik / Belirsizlik, Değişme / Büyüme / Gelişme, Programlama / Planlama, Organizasyon gibi kavramlar tanıtılmıştır. Medrese ve Külliyelerin mekânsal analizleri, statik, bitmiş yapı özelliklerinin aydınlanabileceği kriterlerle yapılmıştır. Sahip oldukları tasarım ilkeleri ve bu yapılardan yararlanabilme yollarının olup olmadığı, tarihsel süreklilik açısından tartışılmıştır. Çağdaş üniversite kampüsleri; Soyutlaştırılmış kampus büyüme tipi, Kampus büyüme tipi, Akademik alan büyüme tipi, Taşıt-yaya ayırımı, Yaya ölçeği gibi günümüz üniversite kampüslerinin dinamizmini belirleyici nitelikleri ve üniversite kampüslerinin fonksiyonel alanlar açısından mekânsal analizleri yapılmıştır. Böylece medrese ve külliyelerin fiziksel yapı ve eğitim modeli arkasındaki toplumsal yapı belirlenmiştir. Bunları besleyen değerler tarihsel süreç içinde incelenmiştir. Çağdaş üniversite kampüslerinin eğitim-öğretim, araştırma ve diğer fonksiyonlarını yerine getirmesindeki beklenen performansı tartışılmıştır. Medrese ve Külliyelerin statik yapıları nedeniyle günümüz ihtiyaçlarına tam anlamıyla cevap veremeyeceği, ancak modüler mekan özellikleri ile günümüz tasarımlarına ışık tutacak özelliğe sahip olduğu, kamusal ve kişisel mekanlar arasında kesin ayırımlar taşıdığı sonucuna varılmıştır. Çağdaş üniversite yerleşkelerinde yapılan analiz çalışmalarında ise farklı fonksiyonel alanların farklı değişim modelleri gösterdiği, tasarım çalışmalarında bu özelliklere dikkatin daha da vurgulanarak devam etmesi gereği ortaya çıkmaktadır.Anahtar Kelimeler: Medrese, Külliye, Üniversite, Kampus, Planlama, Mekânsal Analiz.

The principle aim of this research project is to investigate old and modern university campuses by taking into account different design factors. There were several changes in the higher educational system in the Turkish Republican period. There were needs for new building systems for the new concept of the higher educational system. As the beginning of the study historic developments of the higher educational buildings are investigated and examples are given from Turkish- Islamic as well as Western higher educational institutions. Contemporary planning concept of the universities were introduced. Some these important planning concepts are discussed in lenght such as perceptional environment, pedestrian scale, pedestrian campus, flexibility, uncertanity, modification, growth, programming, planning and organization. Spatial analysis of the Medresse and Külliyet (campus) were done for the explanation of their static building characteristics. The design principles and utilization of these historic built environments were discussed. Dynamics of the contemporary university campuses, their design principles and their spatial analyses have done from functional usage, academic development areas, separation of pedestrian walkways etc. point of view. Therefore, social structure behind the Medresse and the Külliyet's pyhsical formation and the educational model were defined. The values that are supporting the Medresse system has been examined. Expected performance discussed for advancement of educational, reserch and other activities.Keywords: Medresse, Külliyet, University, Campus, Planning, Spatial analysis.