Hacı Bektaş Veli`nin Vilayetname`sine göre dini inanç adap ve erkanlar

Abstract

ÖZET Bektaşî tarikatına adını veren Hacı Bektaş, XIII. yüzyılda Horasan'dan Anadolu'ya göçen dervişlerden birisidir. Yaşadığı önemde çok etkili olmuş bir şahsiyettir. Hayatı dilden dile aktarılarak Vilayetnâme isimli eserle günümüze ulaşmıştır. Vilayetnâme'de çeşitli dinlerin izleri bulunmaktadır. Mesela, Eski Türk inancına ait dağ-tepe kültü, taş-kaya kültü, ağaç kültü, ve su kültü gibi inançların izleri vardır. Keza Şamanizme ait kemiklerden diriltme ve gelecekten haber verme gibi unsurlar, Budizm, Zerdüştlük, Maniheizm, ve Mazdeizm'e ait inançlardan tenasüh (reenkarnasyon), şekil değiştirme ve ateş kültü gibi motifler yer almaktadır. Su üzerinde yürüme, ölüleri tekrar diriltme ve suyu kana çevirme gibi motiflerin Hıristiyanlıktan geçtiği sanılmaktadır. Bununla birlikte Vilayetnâme'de İslâmî inançlar ve ibadetler İslam öncesi inançlara göre daha fazla yer almaktadır. Hacı Bektaş' m ve çevresindekilerin Allah inancı çok sağlamdır. Peygamberlere, Kur'an-ı Kerim' e ve ahiret gününe inanılmaktadır. Ancak Melekler ve kaza-kader konusu tam belirgin değildir. Vilayetnâme'de İslâm dinine ait iman, küfür, Zemzem suyu gibi bazı kelimeler çok sık kullanılmıştır. Tasavvufa ait bazı kavramlar kullanılmıştır. Hacı Bektaş'm bazı tasavvuf rimellerini uyguladığı görülmüştür. Hacı Bektaş dini tebliğ faaliyetlerinde bulunmuştur. Bu amaçla dervişlerini göndermiştir. Vilayetnâme'de İslâmî kıssalar ve olaylar, Hacı Bektaş veya onun dervişleri tarafından yaşanmış gibi anlatılmıştır. Vilayetnâme'ye göre Hacı Bektaş, temel dini ibadetlarini yerine getiren bir velî olarak sunulmaktadır. Nitekim Hacı Bektaş, İslâm dininin en önemli ibadetlerinden olan namazı düzenli olarak kılmaktadır. Hatta her vakit namazı Kabe'de kılmaktadır. O, Hac Xibadetini de yerine getirmiş, Kurban Bayramlarım kutlamış ve kurban kesmiştir. Böyle olmakla birlikte Vilayetnâme'de Ramazan orucu ve zekat ile ilgili bilgi yoktur. Fakat Hacı Bektaş'ın genel anlamda oruç tuttuğu anlatılmıştır. Cömertlik ve sadaka verme davranışları tavsiye etmiştir. Ölülerin gömülmesi ile ilgili işler de îslâmî usulle yapılmaktadır. Sonuç olarak Hacı Bektaş İslamî inançları sağlam, temel dini ibadetlerim yerine getiren müslüman bir Türk dervişidir. XI

SUMMARY The name of the sufi path 'Bakdashism' is taken from Haji Bakdash, a darwish migrated from Khorasan to Anatolia during the Thirteenth century. He was a very influential person during his lifetime. The story of his life narrated orally and came to us by a work called 'Wilayatnama'. It is possible to find the traces of various religions in Wilayatnama. For instance, the cults of mountain, stone, and water which belonged to Old Turkish tradition found a place in it. Similarly, Shamanist rituel of reviving the bones and astrology, the notion of re-incarnation of the souls in Budism, Hindusm, and Old Iranian beliefs and the cult of fire took place in it. Furthermore, it is thought that some cults derived from Christiany such as walking on the water, to revive the death bodies, to turn water into blood. Nonetheless, the amount of Islamic practices in Wilayatnama are more than pre-Islamic cults. Belief in God is very strong in the understanding of Haji Bakdash and his pupils. They believe in the Qur'an, the prophet and the hereafter. However, the notions of Angels and the destiny are not very clear in it. The Islamic terminology such as belief (iman), unbelief (kufr), the water of zamzam are used frequently. In addition, one can see various mystic terminology too. In fact Haji Bakdash Wali had practicised some mystic rituels. Furthermore, he sent some of his pupils (darwishs) to abroad to convey the message of Islam. It is also interesting to see that some Islamic stories and events are narrated as if they had been happened in the life of Haji Bakdash and his pupils. According to Wilayatnama, Haji Bakdash is presented as a sincere Muslim who fulfills his religious duties. For example, he regularly prayed five times a day. Even it is said that he prayed each rituel at the House of God (Ka'ba). Moreover, he went on the XIIpilgrimage to Mecca and sacrificed the animal. Nevertheless, we do not come across his fasting and giving almsgiving in Wilayatnama though it is referred that he fasted in general. He, however, advised his close friends to give money to poor people and to be generous. Preparing the death for his last journey is also fulfilled in accordance with Islamic tradition. Finally, it is safe to say that Haji Bakdash Wali is a Turkish darwish who has a strong belief in Islamic principles and who also carries out his religious duties. XIII